سنگ کلیه (Kidney Stones) توده‌های جامد ساخته شده از مواد مختلفی است که به طور معمول در ادرار فرد یافت می‌شود. سنگ‌ها می‌توانند به اندازه یک دانه برنج یا یک نخود کوچک باشند. اگر سنگ کلیه در مجاری ادرار گیر کند، فرد به راحتی نمی‌تواند ادرار کند! و به درمان نیاز خواهید داشت. سنگ کلیه معمولاً در کلیه‌ها یا مجرای ادرار وجود دارد و می‌تواند بسیار دردناک باشد. این عارضه در صورت عدم درمانِ صحیح منجر به عفونت یا از کارافتادگی کلیه می‌شود. این بیماری در یک یا هر دو کلیه ایجاد می‌شود و بیشتر اوقات در افراد 30 تا 60 سال مشاهده می‌شود. این بیماری بسیار رایج است و از هر 10 نفر، یکی به آن مبتلا می‌شود. با این حال، برای شناخت بیشتر این بیماری با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه یک توده جامد است که از مواد موجود در ادرار تشکیل شده است. این مواد به طور معمول در ادرار فرد منتقل می‌شوند، اما در صورت عدم وجود ادرار کافی، می‌توانند بسیار متراکم و بزرگ شوند. این اتفاق به طور معمول ناشی از مصرف اندک مایعات در طول روز است. مواد تشکیل دهنده سنگ کلیه عبارتند از:
- کلسیم
- اگزالات
- اسید اوریک
- فسفات
- سیستین (کمیاب)
- زانتین (کمیاب)
این‌ها و سایر عناصر شیمیایی، مواد زائدی هستند که باید از بدن خارج شوند.
سنگ کلیه معمولاً از اندازه یک دانه ماسه تا اندازه یک نخود متغیر است. آنها حتی می‌توانند به اندازه توپ‌های گلف باشند! سنگ‌های کوچک‌تر (کمتر از اندازه نخود) می‌توانند به تنهایی از طریق مجاری ادراری خارج شوند، اما می‌توانند با درد قابل توجهی همراه باشند. بسته به اندازه سنگ‌ها، فرد ممکن است وجود آنها را احساس کند.
سنگ‌های بزرگ‌تر می‌توانند در مجرای ادرار (لوله‌هایی که ادرار را از کلیه به مثانه تخلیه می‌کنند) گرفتار شوند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، سنگ‌ها مانع از خارج شدن ادرار فرد از بدن می‌شوند. مسدود کردن جریان ادرار باعث درد شدید یا خونریزی می‌شود. سنگ‌هایی که نمی‌توانند به تنهایی عبور کنند با جراحی درمان می‌شوند. این تصمیم بستگی به عوامل مختلفی از جمله اندازه، تعداد و مکان سنگ و سایر عواملی مانند شکل، نوع و ترجیح بیمار دارد. سنگ در کلیه تشکیل شده و از مجرای ادرار به مثانه حرکت میکند. گاهی اوقات سنگ برای خارج شدن بیش از حد بزرگ است و می‌تواند جریان ادرار را مسدود کند.
علت بیماری سنگ کلیه
سنگ کلیه وقتی ایجاد می‌شود که حجم ادرار کاهش می‌یابد یا میزان مواد سنگ ساز در ادرار افزایش پیدا میکند. متداول‌ترین نوع این عارضه شامل کلسیم ترکیب شده با اگزالات یا فسفات است. اکثر سنگ‌های کلیه از نوع کلسیم هستند. سایر ترکیبات شیمیایی که می‌توانند در مجاری ادراری باعث ایجاد سنگ شوند، شامل اسید موجود در ادرار و فسفات آمونیوم منیزیم است.
کم آبی ناشی از کاهش مصرف مایعات یا ورزش شدید بدون نوشیدن مایعات کافی، خطر سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. انسداد جریان ادرار همچنین می‌تواند منجر به تشکیل سنگ شود. همچنین، آب و هوا نیز ممکن است یکی دیگر از عوامل خطرناک برای ایجاد سنگ کلیه باشد، زیرا ساکنان مناطق گرم و خشک به احتمال زیاد دچار کم آبی هستند و مستعد ابتلا به این بیماری می‌باشند.
همچنین سنگ‌های کلیه می‌توانند ناشی از عفونت در مجاری ادراری باشند که از آنها به عنوان استروویت یا سنگ‌های عفونی نام برده می‌شود. ناهنجاری‌های متابولیکی (سوخت و ساز بدن)، از جمله اختلالات ارثی متابولیسمی، می‌توانند ترکیب ادرار را تغییر داده و خطر ایجاد سنگ را در فرد افزایش دهند. سنگ کلیه همچنین در پی تشکیل برخی مواد شیمیایی در بدن ایجاد می‌شود. برخی شرایط پزشکی می‌توانند منجر به سطح غیر معمول بالایی از این مواد شیمیایی در ادرار فرد شوند.
انواع سنگ کلیه
سنگ کلیه در اندازه‌ها، شکل‌ها و رنگ‌های متنوعی وجود دارد. برخی مانند دانه‌های ماسه هستند، در حالی که در موارد نادر می‌توانند به اندازه یک توپ گلف رشد کنند.
انواع اصلی سنگ کلیه عبارتند از:
- سنگ‌های کلسیم (رایج‌ترین نوع سنگ)
- سنگ‌های استروویت که معمولاً در اثر عفونت ایجاد می‌شوند. مانند عفونت ادرار.
- سنگ‌های اسید اوریک که معمولاً در اثر مقدار زیادی اسید در ادرار ایجاد می‌شوند.
افرادی که دائما مبتلا به این بیماری هستند، شامل کسانی می‌شوند که:
- یک رژیم با پروتئین بالا و با فیبر کم می‌خورند.
- غیرفعال بوده و دائم در رختخواب هستند.
- سابقه خانوادگی دارند.
- چندین عفونت کلیوی یا ادراری داشته‌اند.
- از قبل سنگ کلیه داشته‌اند، خصوصاً اگر قبل از 25 سالگی باشد.
متداول‌ترین نوع از این بیماری «سنگ اگزالات کلسیم» است. این نوع سنگ هنگامی اتفاق می‌افتد که کلسیم و اگزالات در ادرار به هم می‌پیوندند. سنگ‌های ناشی از اسید اوریک (اسید اوره) نیز بسیار متداول هستند. آنها از یک ماده طبیعی به نام پورین حاصل می‌شوند که محصول فرعی پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت، مرغ و ماهی است. این نوع سنگ کلیه ارثی است، بنابراین در مورد تاریخچه خانواده خود با پزشک متخصص صحبت کنید.
برخی از داروها ممکن است خطر ابتلا به سنگ‌های مکرر کلیه را افزایش دهند. از جمله آسپرین، آنتی اسیدها، دیورتیک‌ها (برای کاهش مایعات استفاده می‌شود)، انواع خاصی از آنتی بیوتیک‌ها، داروهای ضد ویروسی‌ها (برای درمان بیماری ایدز و برخی داروهای ضد صرع) است.
عوامل خطر بیماری سنگ کلیه
چندین عامل خطر برای ایجاد سنگ کلیه وجود دارند. این خطرات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- عدم نوشیدن مایعات به اندازه کافی
- داشتن رژیم‌های غذایی که منجر به افزایش دفع می‌شود.
- داشتن سابقه خانوادگی از این بیماری
- انسداد در مجاری ادراری
برخی شرایط پزشکی نیز می‌توانند خطر ابتلا به سنگ را افزایش دهند. زیرا فرد ممکن است دارای سطوح بالاتر یا پایین‌تری از مواد تشکیل دهنده را داشته باشد. این شرایط می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- هیپرکلس یوریا (افزایش کلسیم در ادرار)
- فشار خون بالا
- دیابت
- چاقی
- پوکی استخوان
- نقرس
- کیست کلیه
- فیبروز سیستیک
- بیماری پاراتیروئید
- بیماری التهابی روده
- اسهال مزمن
- برخی از عمل‌های جراحی از جمله جراحی برای کاهش وزن یا سایر جراحی‌های معده یا روده
بعضی از غذاها همچنین می‌توانند فرد را در معرض این عارضه قرار دهند. این مواد غذایی عبارتند از:
- گوشت و مرغ (غذاهایی با پروتئین بالای حیوانی)
- سدیم (رژیم‌های غذایی با نمک بالا)
- شکر (شهد میوه، نیشکر و شربت ذرت)
علائم سنگ کلیه
سنگ کلیه بسیار کوچک، بعید است که نشانه‌های زیادی ایجاد کند. آنها حتی ممکن است ناخوشایند بمانند و بدون درد از بین بروند. سنگ‌های کلیوی بزرگ‌تر می‌توانند علائمی از جمله:
- درد در سمت شکم یا کشاله ران (مردان ممکن است در بیضه‌های خود درد داشته باشند).
- درجه حرارت بالا
- احساس عرق کردن
- درد شدیدی که می‌آید و می‌رود.
- احساس بیماری یا استفراغ
- وجود خون در ادرار
- عفونت ادراری
- انسداد حالب (اورتر) و کلیه
سنگ کلیه ای که مجرای حالب (لوله‌ای که کلیه را به مثانه وصل میکند) را مسدود میکند و می‌تواند باعث عفونت کلیه شود. این امر به این دلیل است که مواد زائد قادر به عبور از انسداد نیستند و این خود منجر به ایجاد باکتری‌ها می‌شود.
نشانه‌های عفونت کلیه شبیه به علائم سنگ کلیه است، اما ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- دمای بالا
- احساس لرز یا لرزیدن
- احساس ضعف شدید یا خستگی
- اسهال
تشخیص بیماری سنگ کلیه
تشخیص سنگ کلیه با معاینه فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی فرد آغاز می‌شود. تست‌های دیگری شامل موارد زیر هستند:
- تست‌های تصویربرداری: برای دیدن اندازه، شکل و محل قرار گیری سنگ‌ها استفاده می‌شوند. این آزمایش‌ها مناسب‌ترین روش درمانی را تعیین می‌کنند و بعضی اوقات برای بررسی نتیجه درمان استفاده می‌شوند. انواع تست‌های تصویربرداری مورد استفاده عبارتند از اشعه ایکس، سی تی اسکن و سونوگرافی. هر دو آزمایش اشعه ایکس و سی تی اسکن از مقدار کمی اشعه برای ایجاد تصاویر استفاده می‌کنند.
- آزمایش خون: برای اندازه گیری عملکرد کلیه‌ها، به دنبال علائم ناشی از عفونت و جستجوی مشکلات بیوشیمیایی که منجر به تشکیل سنگ کلیه است می‌گردد.
- آزمایش نمونه ادرار: برای جستجوی علائم عفونت و بررسی میزان مواد تشکیل دهنده سنگ اعم از کلسیم، اگزالات، ادرار، سیستین، گزانتین و فسفات است.
- سی تی اسکن شکم: یک آزمایش تصویربرداری است که یک نمای سه بعدی از اندام‌های داخل حفره شکمی ایجاد میکند. به طور معمول از هیچ کنتراست (یا رنگ) برای تشخیص سنگ کلیه استفاده نمی‌شود. این آزمایش، اندازه سنگ، محل و شرایطی را که ممکن است باعث شکل گیری سنگ شود را نشان می‌دهد. سونوگرافی دستگاه ادراری، از امواج صوتی برای تشخیص سنگ کلیه و علائم غیرمستقیم مرتبط با این بیماری مثل تغییر در اندازه و شکل کلیه استفاده میکند.
درمان سنگ کلیه
بیشتر سنگ‌های کلیوی به قدری کوچک هستند که احتمالاً در خانه قابل درمان هستند. درمان سنگ‌های کوچک حتی کلیوی کوچک نیز ممکن است دردناک باشند، اگرچه این درد معمولاً تنها چند روز طول می‌کشد و با خارج شدن سنگ‌ها، درد از بین می‌رود.
ولی برای کاهش علائم مرتبط با این بیماری، پزشک معالج موارد زیر را توصیه میکند:
- نوشیدن مایعات فراوان در طول روز (سه لیتر)
- مصرف مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن
- داروی ضد بیماری
- مسدود کننده‌های آلفا (داروهایی برای کمک به عبور سنگ)
مطمئن شوید که به اندازه کافی مایعات می‌نوشید. اگر پوست شما تیره است، به این معنی است که به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشید. ادرار شما باید کم رنگ باشد. برای جلوگیری از ایجاد سنگ‌های جدید، توصیه می‌شود مصرف مایعات را ادامه دهید. اگر این بیماری باعث ایجاد درد شدیدی در شخص شود، پزشک معالج ممکن است فرد را برای آزمایش و درمان به بیمارستان بفرستد.
درمان سنگ‌های کلیوی بزرگ
اگر سنگ کلیه به قدری بزرگ است که به صورت طبیعی خارج نمی‌شود، معمولاً به وسیله جراحی برداشته می‌شود. انواع اصلی جراحی برای از بین بردن این بیماری عبارتند از:
- لیتوتریپسی موج شوک (سنگ شکنی)
- اورتروسکوپی
- نفرولیتیتومی جلدی (PCNL)
نوع عمل جراحی به اندازه و محل سنگ‌ها بستگی دارد.
- لیتوتریپسی موج شوک SWL: شامل استفاده از سونوگرافی (امواج صوتی با فرکانس بالا) برای مشخص کردن محل سنگ‌ها است. امواج شوک از طریق یک دستگاه به سنگ ارسال می‌شود تا آن را به قطعات کوچک‌تری تبدیل کند تا بتواند از ادرار فرد خارج شود. SWL می‌تواند درمانی ناراحت کننده باشد که معمولاً پس از دادن داروهای مسکن رخ می‌دهد. برای درمان موفقیت آمیز این عارضه، ممکن است به بیش از یک جلسه موج شوک نیاز داشته باشید.
- اورتروسکوپی: شامل عبور یک دوربین بلند و نازک به مجرای ادرار است. دوربین از مجاری ادراری عبور کرده و سپس مثانه را به کلیه متصل میکند. جراح ممکن است سعی کند با استفاده از ابزار دیگری سنگ را به آرامی از بین ببرد، یا ممکن است از اشعه لیزر برای تجزیه آن به قطعات کوچک‌تر استفاده کند. بنابراین می‌تواند به طور طبیعی از ادرار خارج شود. این روش تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
- نفرولیتیتومی جلدی (PCNL): شامل استفاده از یک دوربین تلسکوپی نازک به نام «نفروسکوپ» است. برش کوچکی در پشت بیمار ایجاد می‌شود و نفروسکوپ از پشت وارد کلیه می‌شود. سنگ با استفاده از لیزر یا انرژی پنوماتیک به قطعات کوچک‌تری شکسته می‌شود این روش همیشه تحت بیهوشی عمومی انجام می‌گیرد.
عوارض درمانی ناشی از جراحی
چندین عارضه بعد از درمان سنگ‌های کلیوی بزرگ ممکن است ایجاد شوند. جراح باید قبل از انجام عمل، این موارد را برای بیمار توضیح دهد. عوارض احتمالی به نوع معالجه و اندازه و موقعیت سنگ‌ها بستگی دارند. عوارض می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- گَندخونی یا سپتیسمی، عفونتی که در خون پخش می‌شود و باعث ایجاد علائمی در کل بدن می‌شود.
- حالب مسدود شده ناشی از قطعات سنگی
- آسیب به مجاری ادراری
- عفونت ادراری
- خونریزی در حین عمل و درد
- ادرار همراه با بوی بد و به رنگ تیره
پیشگیری از بیماری سنگ کلیه
یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از این بیماری، این است که هر روز آب زیادی بنوشید تا از کمبود آب بدن جلوگیری کنید. برای جلوگیری از بازگشت سنگ‌ها، باید هر روز حداکثر سه لیتر مایعات بنوشید.
توصیه می‌شود:
- آب بنوشید، اما نوشیدنی‌هایی مانند چای و قهوه نیز شمارش می‌شوند.
- آب لیمو تازه را به آب خود اضافه کنید.
- از نوشیدنی‌های مضر گازدار خودداری کنید.
- نمک زیاد نخورید.
روشن نگه داشتن رنگ ادرار به جلوگیری از غلیظ شدن بیش از حد مواد زائد موجود در آن کمک میکند و مانع از تشکیل سنگ می‌شود. با دیدن رنگ می‌توانید بگویید که ادرار شما تا چه اندازه رقیق است. هرچه ادرار شما تیره‌تر باشد، غلظت آن بیشتر است.
ادرار معمولاً صبح به رنگ زرد تیره است، زیرا حاوی موادی است که بدن در طول شب تولید میکند. نوشیدنی‌هایی مانند چای، قهوه و آب میوه می‌توانند به عنوان مایعات مورد نیاز برای بدن حساب شوند، اما آب سالم‌ترین گزینه است و برای جلوگیری از ایجاد این بیماری بهترین راه حل می‌باشد.
همچنین باید مطمئن شوید که در هنگام ورزش کردن، مایعات بیشتری را جایگزین مایعات از دست رفته در اثر تعرق می‌کنید. بسته به نوع سنگ‌های موجود، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که مصرف انواع خاصی از مواد غذایی را کاهش دهید. اما بدون اینکه با پزشک صحبت کنید، هیچ تغییری در رژیم غذایی خود ایجاد نکنید.
چشم انداز بیماران مبتلا به سنگ کلیه
چشم انداز بیماران سنگ کلیه بسیار مثبت است، اگرچه خطر عود (بازگشت مجدد سنگ‌ها) وجود دارد. بسیاری از سنگ‌های کلیوی به مرور زمان بدون نیاز به معالجه، خود به خود از کلیه و مجرای ادرار خارج می‌شود. دارو جراحی برای از بین بردن سنگ‌های بزرگ‌تر عموماً بسیار موفق هستند و زمان ریکاوری کمی دارند. اگر متوجه شوید که همچنان در حال ایجاد سنگ کلیه هستید، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. پس از یافتن علت، ممکن است بتوانید سبک زندگی خود را تغییر دهید تا از شکل گیری سنگ‌های بعدی جلوگیری کنید.
