نوروفیبروماتوز “Neurofibromatosis” یک اختلال ژنتیکی لاعلاج سیستم عصبی است. این شرایط عمدتاً بر رشد بافت‌های سلول عصبی تأثیر می‌گذارد. تومورهای معروف به نوروفیبروما “neurofibromas” بر روی اعصاب ایجاد می‌شوند و این وضعیت می‌تواند منجر به بروز مشکلات دیگری شود.
این امکان وجود دارد که تومورها بی ضرر باشند همچنین ممکن است عصب‌ها و سایر بافت‌ها را فشرده کنند و منجر به آسیب جدی گردند.
نوروفیبروماتوز (Nf) شایع‌ترین اختلال عصبی ژنتیکی است که توسط یک ژن ایجاد می‌گردد. جهش در ژن به این معنی است که بافت عصبی به درستی کنترل نمی‌شود.
فهرست مطالب
- 1 سه نوع از نوروفیبروماتوز وجود دارد:
- 2 علائم بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟
- 3 انواع بیماری نوروفیبروماتوز با جزییات بیشتر
- 4 علل بروز بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟
- 5 تشخیص بیماری نوروفیبروماتوز چگونه است؟
- 6 عوارض بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟
- 7 درمان بیماری نوروفیبروماتوز
- 8 چشم انداز و آینده طولانی مدت بیماری نوروفیبروماتوز چگونه است؟
- 9 منابع:
سه نوع از نوروفیبروماتوز وجود دارد:
Nf1 ، Nf2 و شوانوماتوز “schwannomatosis”. هر یک از این اشکال، بروز و علائم متفاوتی دارند. این مقاله به طور عمده بر روی Nf1 و Nf2 تمرکز خواهد کرد.
علائم بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟
علائم نوروفیبروماتوز به نوع آن بستگی دارد.
این اختلال می‌تواند در کل بدن گسترش یابد و منجر به تومور و رنگدانه‌سازی غیرمعمول پوستی شود.
همچنین این اختلالات می‌توانند به صورت برجستگی‌هایی در زیر پوست، لکه‌های رنگی، مشکلات استخوانی، فشار بر ریشه عصب نخاعی و سایر مشکلات عصبی ظاهر شوند.
این احتمال وجود دارد که اختلالات یادگیری، مشکلات رفتاری و بینایی یا کاهش شنوایی نیز به وجود بیایند.
Nf1
برخی از افراد مبتلا به Nf1 فقط یک نوع بیماری پوستی دارند و هیچ مشکل پزشکی مرتبط دیگری ندارند. به طور معمول علائم و نشانه‌ها در اوایل کودکی ظاهر می‌شوند؛ این علائم معمولا برای سلامتی مضر نیستند.
علائم موجود در هنگام تولد و بروز کک و مک معمول هستند. به طور معمول علائم و لک‌های پوستی قهوه‌ای رنگ در بدو تولد و بر روی پوست ظاهر می‌شوند. اگر در سن 5 سالگی بیش از شش علامت ظاهر شود، این احتمال وجود دارد که این علائم نشان دهنده Nf1 باشند. تعداد لکه‌ها می‌تواند افزایش یابد و این امکان وجود دارد که با گذشت زمان بزرگتر و تیره‌تر شوند.
این امکان وجود دارد که کک و مک در یک مکان غیرمعمول مانند کشاله ران، زیر پستان‌ها یا زیر بغل ظاهر شوند.
نوروفیبروما تومورهایی هستند که عموماً غیرسرطانی‌اند و در اعصاب پوست و گاهی در اعصاب عمیق بدن رشد می‌کنند. به نظر می‌رسد آن‌ها توده‌هایی در زیر پوست هستند همچنین این احتمال وجود دارد که با گذشت زمان موارد بیشتری رشد کرده و بزرگتر شوند. نوروفیبروما ممکن است نرم، سفت یا خشن و گرد باشند.
گاها برآمدگی‌های لیش “Lisch” نیز بروز می‌کند. این برآمدگی‌ها لکه‌های قهوه‌ای بسیار کوچکی هستند که ممکن است در عنبیه چشم ظاهر شوند.
همچنین شایان ذکر است افراد مبتلا به Nf1 در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به فشار خون یا hypertension قرار دارند.
Nf2
Nf2 وضعیت جدی‌تری است که در آن تومورها بر روی اعصاب و در اعماق بدن رشد می‌کنند.
نوروم آکوستیک “acoustic neuroma” نوعی تومور مغزی است که روی عصبی که از مغز به گوش داخلی می‌رود ایجاد می‌شود.
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بی حسی صورت، ضعف و گاهی فلج
- کم شنوایی تدریجی یا گاها ناگهانی
- از دست دادن تعادل، سرگیجه و گیجی
- وزوز گوش یا زنگ زدن در گوش آسیب دیده
علائم بیماری ممکن است با رشد تومور بدتر شوند. این احتمال وجود دارد که نوروم ساقه مغز را فشرده کند که این وضعیت تهدید کننده زندگی است اما به طور معمول یک تومور کوچک مشکلی ایجاد نمی‌کند.
گاهی تومورهایی بر روی پوست، مغز و نخاع ایجاد می‌شوند که عواقب بالقوه و جدی‌ای دارند. برخی از تومورها به سرعت توسعه می‌یابند اما بیشتر آن‌ها به آرامی رشد می‌کنند و این احتمال وجود دارد که اثر آن تا چندین سال قابل توجه نباشد.
نظارت منظم و بررسی توسط پزشک متخصص می‌تواند تومورها را قبل از بروز عوارض جدی از بین ببرد.
این امکان وجود دارد که لکه‌ها و رنگدانه‌های قهوه‌ای روشن نیز ایجاد شود اما تعداد آن‌ها کم است و در افراد کمتری نسبت به Nf1 دیده می‌شود.
همچنین این امکان وجود دارد که آب مروارید رخ دهد. اگر کودک به آب مروارید مبتلا شود، این وضعیت ممکن است نشانه ای از ابتلا به Nf2 باشد. این موارد به راحتی از بین می‌روند و به طور کلی در صورت درمان مشکل‌ساز نیستند.
انواع بیماری نوروفیبروماتوز با جزییات بیشتر
همان‌طور که در متن بالا اشاره شد؛ سه نوع نوروفیبروماتوز وجود دارد که عبارتند از Nf1 ، Nf2 و شووانوماتوز.
نوروفیبروماتوز نوع 1 (Nf1)
این نوع از اختلال به عنوان بیماری von Recklinghausen ، von Recklinghausen NF یا نوروفیبروماتوز محیطی شناخته می‌شود، NF1 رایج‌ترین نوع نوروفیبروماتوز است. این نوع از بیماری بیشتر ناشی از جهش ژن Nf1 است به جای نبود آن. با توجه به گزارشات ارائه شده، تصور می‌شود که از هر 3000 نفر 1 نفر مبتلا شوند.
این احتمال وجود دارد که اندکی پس از تولد، علائم تولد بیماری در قسمت‌های مختلف بدن ظاهر شوند.
این احتمال وجود دارد که در اواخر دوران کودکی، ضایعات یا تومورهایی بر سطح یا زیر پوست ظاهر شوند که تعداد آن‌ها از چند مورد تا چند هزارتا متغیر است. گاها تومورها سرطانی می‌شوند.
Nf1 به سختی قابل تشخیص است اما این احتمال وجود دارد که وضعیت ابتلا ناخوشایند باشد یا به عوارض بالقوه جدی منجر شود. حدود 60 درصد موارد جزئی هستند.
آیا “elephant man” مبتلا به Nf1 بود؟
این تصور بسیار غلطی است که جوزف مریک یا “مرد فیل‌نما” که در سال 1980 با بازی جان هرت معروف شد به Nf1 مبتلا بوده.
با این حال در سال 1986، متخصصان ژنتیک نشان دادند که مریک مبتلا به Nf1 نبوده بلکه سندرم پروتئوس “Proteus” داشته؛ این اختلال یک بیماری نادر است که از هر 1 میلیون نفر، 1 فرد را درگیر می‌کند.
محققان می‌گویند اشتباه گرفتن این دو بیماری با هم ممکن است برای افراد مبتلا به Nf1 مضر باشد و در درمان اختلال ایجاد کند.
در مطالعه‌ای که در سال 2011 منتشر شد، کلر-ماری لژاندر “Claire-Marie Legendre” و همکارانش اظهار داشتند:
“اشتباه گرفتن NF1 با وضعیت Elephant Man به شرایط مبتلایان به NF1 آسیب می‌رساند، همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که مبتلایان به NF1 در برقراری روابط اجتماعی و ایجاد اعتماد به نفس دچار مشکل می‌شوند.”
همچنین در چنین شرایطی محققان خواستار تغییر نگرش برای از بین بردن این سردرگمی هستند.
نوروفیبروماتوز نوع 2 (Nf2)
به طور معمول نوروفیبروماتوز دو طرفه یا Nf2 ناشی از جهش ژن Nf2 است. این اختلال از طریق یک کروموزوم متفاوت به Nf1 منتقل می‌شود.
تومورها در سیستم عصبی و به طور کلی در جمجمه ایجاد می‌شوند. این موارد به عنوان تومورهای داخل جمجمه شناخته می‌شوند. تومورهای داخل نخاعی ممکن است در کانال نخاع ایجاد شوند.
نوروم آکوستیک در Nf2 شایع است و روی عصب وستیبولوکوکلئار “vestibulocochlear” یا عصب هشتم جمجمه ایجاد می‌شود.
عصب vestibulocochlear مسئول شنوایی است و بر حس تعادل و موقعیت بدن فرد تأثیر می‌گذارد، بنابراین در این شرایط ممکن است از دست دادن شنوایی و تعادل رخ دهد.
علائم در اواخر نوجوانی و اوایل دهه بیست بروز می‌کنند. تومورها ممکن است سرطانی شوند.
شوانوماتوز “Schwannomatosis”
شوانوماتوز نوعی نوروفیبروماتوز است که از نظر ژنتیکی با Nf1 و Nf2 متفاوت است. این نوع از اختلال کمتر از 1 نفر در 40،000 نفر را درگیر می‌کند.
شوانوماتوز یا تومورهای موجود در بافت اطراف عصب می‌توانند در هر نقطه از بدن ایجاد گردند (به غیر از عصب وستیبلوکوکلئار “vestibulocochlear” که به گوش می‌رود). این موضوع شامل نوروفیبروما که در Nf1 و Nf2 شایع است، نمی‌گردد.
تومورها می‌توانند باعث ایجاد درد شدید، بی حسی، گزگز و ضعف در انگشتان پا شوند.
علل بروز بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟
نوروفیبروماتوز می‌تواند بر تمام سلول‌های تاج عصبی از جمله سلول‌های شوان “Schwann”، ملانوسیت‌ها “melanocytes” و فیبروبلاست‌های اندونوریایی “endoneurial fibroblasts” تأثیر بگذارد. ممکن است روی استخوان‌ها تأثیر بگذارد و باعث درد شدیدی شود.
جهش ژنی که با نام Nf1 شناخته می‌شود، باعث ابتلا به Nf1 نیز می‌شود. به طور معمول این ژن پروتئینی تولید می‌کند که رشد بافت عصبی را کنترل می‌کند.
با این حال در افراد مبتلا به این بیماری، این ژن پروتئین ناقصی تولید می‌کند. این پروتئین در تعدیل رشد بافت در سیستم عصبی کمتر موثر است و این موضوع منجر به تومورهایی می‌گردد که باعث بروز Nf1 می‌شود.
این ژن روی کروموزوم شماره 17 قرار دارد.
همچنین Nf2 ژن مشابهی را در کروموزوم شماره 22 تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تقریباً هر دو نوع اصلی بیماری از والدین به کودک منتقل می‌شود و فقط در یکی از والدین باید ژن معیوب وجود داشته باشد تا کودک با خطر ابتلا به نوروفیبروماتوز روبرو شود.
در نیمه دیگر موارد این ژن‌ها تحت شرایطی قرار می‌گیرند که به عنوان جهش پراکنده در اسپرم یا سلول تخمک شناخته می‌شوند. علل و عوامل خطر جهش‌های پراکنده مشخص نیست.
همچنین در Nf2 این جهش می‌تواند پس از بروز به شکلی به نام Mosaic Nf2 رخ دهد. این نوع خفیف بیماری است.
تشخیص بیماری نوروفیبروماتوز چگونه است؟
تشخیص Nf1
به طور معمول Nf1 در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود.
تشخیص هنگامی تأیید می‌شود که فرد حداقل دارای دو مورد از موارد زیر باشد:
- سابقه خانوادگی Nf1
- گلیوما “glioma” یا تومور روی عصب بینایی و به طور معمول بدون علائم
- ضایعات موجود در استخوان
- حداقل شش نقطه رنگی با سایز بیش از 5 میلی‌متر در کودکان یا 15 میلی‌متر در بزرگسالان
- حداقل دو گره یا برآمدگی Lisch یا لکه‌های کوچک قهوه‌ای در عنبیه
- کک و مک در زیر بغل، زیر پستان یا در ناحیه کشاله ران
- دو یا چند نوروفیبروما یا یک پلکسی فرم “plexiform”
فرم‌های ملایم در حدود 25 درصد از افراد مبتلا به Nf1 را تحت تأثیر قرار می‌دهند. Plexiforms، نوروفيبرومايي هستند كه با رشد آن‌ها در اطراف اعصاب بزرگ پخش مي‌شوند و باعث ضخيم شدن و ضعف اعصاب مي‌گردند. آن‌ها مانند گره یا طناب در زیر پوست احساس می‌شوند. همچنین نوروفيبروما می‌توانند بزرگ و دردناک شوند یا تغییر شکل دهند. به طور معمول Plexiforms در دوران کودکی شکل می‌گیرند.
به منظور بررسی علائم پوستی از یک لامپ مخصوص استفاده می‌شود. سایر ابزارهای تشخیصی شامل اشعه ایکس، سی تی یا اسکن ام آر آی است. همچنین این احتمال وجود دارد در چنین شرایطی از آزمایش خون ژنتیکی استفاده شود.
تشخیص Nf2
به طور معمول علائم Nf2 در حدود بلوغ یا در بزرگسالی ظاهر می‌شود. شایع‌ترین سن شروع از 18 تا 24 سالگی است.
تشخیص Nf2 در موارد زیر انجام می‌شود:
- ابتلا به نوروم صوتی در یک گوش به علاوه دو یا چند علائم رایج مانند آب مروارید، تومورهای مغزی و سابقه خانوادگی این بیماری
- نوروم صوتی در هر دو گوش
- نوروم صوتی به همراه تومورهای مغزی یا ستون فقرات که توسط MRI یا CT اسکن تشخیص داده می‌شود
- یک ژن معیوب و شناسایی شده از طریق آزمایش خون
فرد مبتلا به Nf2 به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شود. شنوایی و آزمایش‌های چشمی می‌توانند آب مروارید، سایر مشکلات چشمی و مشکلات شنوایی را بررسی کنند.
عوارض بیماری نوروفیبروماتوز چیست؟
عوارض یک نوع نوروفیبروماتوز با نوع دیگر متفاوت است.
عوارض Nf1
این احتمال وجود دارد که در صورت فشار تومور یا نوروما بر روی اعصاب منتهی به گوش یا چشم، مشکلات بینایی و شنوایی ایجاد شود. در نتیجه کودکان ممکن است چالش‌های یادگیری و رفتاری بسیاری را تجربه کنند.
حدود 50 درصد از کودکان مبتلا به Nf1 با چالش‌های یادگیری روبرو هستند. حافظه کوتاه مدت، آگاهی فرد و هماهنگی نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.
از دیگر عوارض Nf1 می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صرع
- اندازه بزرگ سر
- تومورهای خوش‌خیم پوستی که در چند مورد ممکن است سرطانی شوند
- انحنای ستون فقرات یا اسکولیوز
- گلیوم یا تومورهای روی اعصاب چشم که گاها باعث مشکلات بینایی می‌شوند
- فشار خون
- مشکلات گفتاری
- کوتاهی قد
- مشکلات اسکلتی
همچنین این احتمال وجود دارد که در چنین شرایطی، تاخیر بلوغ یا رشد جنسی زودهنگام وجود داشته باشد.
عوارض Nf2
مبتلایان به Nf2 ممکن است تومورهای پوستی خوش‌خیم داشته باشند. در صورت رشد، تغییر یا ایجاد درد باید این موارد را کنترل کرد.
تومورهای خوش‌خیم مغزی ممکن است به قسمت‌هایی از مغز فشار وارد کنند و باعث تشنج، مشکلات بینایی و عدم تعادل شوند. برخی نیز سرطانی می‌شوند.
این امکان وجود دارد که تومورهای نخاع در اعصاب اطراف ستون فقرات ایجاد شوند و در نتیجه لرزش، بی حسی و درد در اندام‌ها ایجاد گردد. تومورهای اطراف ناحیه گردن ممکن است باعث بروز مشکلات صورت شوند به عنوان مثال مشکل در لبخند زدن، پلک زدن یا بلعیدن.
درمان بیماری نوروفیبروماتوز
گرچه به طور کلی هیچ درمانی برای نوروفیبروماتوز وجود ندارد اما علائم آن قابل درمان است.
به طور کلی نوروفیبروما دردناک نیستند اما اگر قرار گرفتن آن‌ها بر روی بدن باعث کشیده شدن یا گیر کردن به لباس شود، این احتمال وجود دارد که درناک شوند یا بترکند و از بین بروند. از بین رفتن نوروفیبروماها خطر خارش، عفونت، بی حسی و ناراحتی عمومی را کاهش می‌دهد. با این حال آن‌ها ممکن است دوباره رشد کنند.
فشار خون را می‌توان به وسیله داروها و تغییر در سبک زندگی درمان کرد اما همچنان ویزیت و بررسی منظم توصیه می‌گردد.
اگر تومورهایی که روی عصب بینایی رشد می‌کنند بر روی بینایی تأثیر بگذارند، می‌توان آن‌ها را با جراحی برطرف کرد.
همچنین اسکولیوز “Scoliosis” یا انحنای ستون فقرات را می‌توان از طریق جراحی یا پوشیدن بریس کمر (کمربند طبی) “back brace” اصلاح کرد.
به طور کلی تومورها می‌بایست به طور منظم کنترل شوند و در صورت لزوم درمان آغاز می‌گردد.
نوروم “neuroma” صوتی
جراحی نوروم‌های صوتی همیشه باعث بهبود شنوایی نمی‌شود و این احتمال وجود دارد که باعث بدتر شدن آن گردد. تصمیم برای حذف نوروم صوتی به اندازه تومور و سرعت رشد آن بستگی دارد، نه فقط به میزان کاهش شنوایی فرد بیمار.
گاهی یک جراح، کاشت یا ایمپلنت شنوایی ساقه مغز (ABI) را به منظور کمک به شنوایی فرد پیوند می‌زند همچنین آن‌ها ممکن است تومور عصب vestibulocochlear را همزمان با این روش بردارند.
جراح برشی را در پوست کنار سر ایجاد کرده و مقداری از استخوان پشت گوش را برمی دارد. این اقدام، شرایطی را در جهت از بین بردن تومور و دسترسی به ساقه مغز فراهم می‌کند.
افرادی که دارای ABI هستند از گیرنده خارجی و پردازنده گفتاری استفاده می‌کنند. این روش، صدا را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند و سپس به ایمپلنت ارسال می‌نماید.
این احتمال وجود دارد که کاشت حلزون پس از برداشتن تومور انجام گردد. این دستگاه الکترونیکی کوچک و پیچیده می‌تواند به ایجاد حس صدا در کسی که دارای مشکلات شنوایی عمیق یا شدید است، کمک کند.
قسمت خارجی دستگاه در پشت گوش و قسمت داخلی آن با جراحی در زیر پوست قرار می‌گیرد. این نوع ایمپلنت از میکروفون، پردازنده گفتار و فرستنده و گیرنده یا محرک تشکیل شده است تا سیگنال‌ها را از پردازنده گفتار دریافت کرده و به تکانه‌های الکتریکی تبدیل کند.
گروهی از الکترودها تکانه‌های محرک را جمع می‌کنند و آن‌ها را به قسمت‌های مختلف عصب شنوایی می‌فرستند.
ایمپلنت نمی‌تواند شنوایی طبیعی را بازیابی کند اما این دستگاه می‌تواند صوت مفیدی از صداها ایجاد کرده و این موضوع به درک صدا و گفتار توسط فرد کمک می‌کند.
این امکان برای متخصص شنوایی‌سنجی وجود دارد که در زمینه کنترل تعادل و وزوز گوش یا صدای زنگ گوش توصیه‌ها و تجویزهایی برای شما داشته باشد. برخی از افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز لب‌خوانی و استفاده از زبان اشاره را یاد می‌گیرند.
این احتمال وجود دارد که رادیوتراپی یا شیمی درمانی به کوچک شدن تومور کمک نمایند همچنین این روش‌ها به تشخیص و یافتن داروی مناسبی که بتواند از بروز تومور پیشگیری کرده یا آن‌ها راکاهش دهد، کمک می‌کنند.
چشم انداز و آینده طولانی مدت بیماری نوروفیبروماتوز چگونه است؟
بسیاری از افراد مبتلا به Nf1 علائم خفیفی دارند و به طور معمول می‌توانند زندگی سالم و طبیعی داشته باشند. عوارض ممکن است طول عمر را کاهش دهد اما فرد مبتلا به Nf1 اغلب می‌تواند انتظار داشته باشد که به اندازه فرد سالم که به این بیماری مبتلا نیست به زندگی خود ادامه بدهد.
با این حال به منظور جلوگیری از بروز عوارض، این علائم به نظارت منظم و دقیق نیاز دارند.
Nf2 چشم انداز و آینده مثبت کمتری دارد. اگرچه به طور کلی تومورهای آن خوش‌خیم هستند اما مکان و کمیت تومورها می‌تواند کیفیت زندگی را مختل کرده و باعث مرگ زودرس شوند. به طور متوسط افراد مبتلا به Nf2 تا سن 36 سالگی زندگی می‌کنند.
