آمبولی ریوی، انسداد شریانی است که خون را به ریه‌ها می‌رساند. این انسداد یکی از رایج‌ترین بیماری‌های قلبی عروقی در ایالات متحده است.
آمبولی ریوی سالانه حدود 1 نفر از 1000 شهروند ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
معمولاً انسداد لخته خون مانع از رسیدن اکسیژن به بافت‌های ریه می‌شود. این بدان معنی است که آمبولی ریوی می‌تواند زندگی را تهدید کند.
کلمه “آمبولی” از کلمه یونانی émbolos آمده است، به معنی “مسدود کننده” یا “پلاگ”.
در آمبولی ریوی، جسم مسدود کننده در جریان خون در یک قسمت از بدن تشکیل می‌شود، در سراسر خون‌رسانی گردش می‌کند و سپس خون جریان یافته از طریق رگ را در قسمت دیگری از بدن، یعنی ریه‌ها مسدود می‌کند.
آمبول با ترومبوس “thrombus” (که پس از ایجاد شدن در یک مکان می‌ماند) متفاوت است.
تخمین زده شده است که هر ساله تقریباً از هر 3500 نیوزیلندی یک نفر دچار آمبولی ریه می‌شود. از افرادی که دچار آمبولی ریوی می‌شوند، 10٪ در ساعت اول می‌میرند و 33٪ متعاقباً بر اثر آمبولی مکرر می‌میرند.
فهرست مطالب
علائم بیماری آمبولی ریوی
علائم آمبولی ریوی شامل موارد زیر است:
- درد قفسه سینه، یک درد تیز و برنده است که ممکن است هنگام نفس کشیدن بیشتر شود.
- ضربان قلب افزایش یافته یا نامنظم می‌گردد.
- سرگیجه
- مشکل در نفس کشیدن که ممکن است به طور ناگهانی یا با گذشت زمان ایجاد شود.
- تنفس سریع و پی در پی
- به طور معمول سرفه خشک همراه با خون یا خون و مخاط
علائم شدید نیاز به کمک فوری پزشکی دارند.
موارد شدیدتر ممکن است منجر به شوک، از دست دادن هوشیاری، ایست قلبی و مرگ شود.
علائم و نشانه‌های کمتر دیده شده در آمبولی ریوی عبارتند از:
- درد یا تورم پا، به طور معمول در ساق پا
- پوستی سرد، بی‌روح و بد رنگ
- تعرق مفرط
- تب
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- سبکی سر یا سرگیجه.
در صورت بروز تنگی نفس غیر قابل توضیح، درد قفسه سینه یا سرفه‌ای که خون تولید می‌کند، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
درمان بیماری آمبولی ریوی
هدف از درمان‌های آمبولی:
- از رشد لخته جلوگیری می‌کند.
- از تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کند.
- تخریب یا از بین بردن لخته‌های موجود
اولین قدم در درمان اکثر آمبولی‌ها درمان شوک و اکسیژن درمانی است.
به طور معمول داروهای ضد انعقادی مانند هپارین “heparin”، انوکساپارین “enoxaparin” یا وارفارین “warfarin” به منظور کمک به نازک شدن خون و جلوگیری از لخته شدن بیشتر آن تجویز می‌شوند.
افرادی که به داروهای ضد انعقاد خون احتیاج دارند، می‌بایست با یک متخصص و سرویس مدیریت ضد انعقادی درمان شوند (نه با پزشک مراقبت‌های اولیه).
داروهای از بین برنده لخته به نام ترومبولیتیک “thrombolytics” نیز ممکن است تجویز شوند. با این حال داروها خطر و ریسک خون‌ریزی بیش از حد را دارند. ترومبولیتیک‌ها شامل Activase ، Retavase و Eminase هستند.
اگر بیمار فشار خون پایین داشته باشد، برای افزایش فشار ممکن است دوپامین “dopamine” تجویز شود.
بیمار به طور معمول مجبور است به طور منظم و به مدت نامشخص، حداقل 3 ماه دارو مصرف کند.
جلوگیری از آمبولی ریوی
تعدادی از اقدامات می‌توانند خطر آمبولی ریوی را کاهش دهند.
- یک بیمار مزمن و پر خطر ممکن است از داروهای ضد انعقاد خون مانند هپارین یا وارفارین استفاده کند.
- فشرده‌سازی پاها با استفاده از جوراب‌های فشاری ضد آمبولی یا کمپرس پنوماتیک “pneumatic” امکان‌پذیر است. یک آستین، دستکش یا پوشش بدن، ناحیه آسیب دیده را نگه داشته و در صورت لزوم فشار را افزایش می‌دهد.
روش‌های فشرده‌سازی با وارد کردن خون به وریدهای عمیق و کاهش میزان خون جمع شده، از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند.
از دیگر راه‌های کاهش خطر و ریسگ بیماری می‌توان به فعالیت بدنی، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و ترک سیگار یا کاهش مصرف آن اشاره کرد.
علل آمبولی ریوی
آمبولی ریوی زمانی اتفاق می‌افتد که جسم مسدود کننده (معمولاً یک لخته خون)، جریان خون را از طریق شریان تغذیه کننده ریه‌ها مسدود می‌کند.
لخته خون ممکن است از بازو یا پا شروع شود که به عنوان ترومبوز “thrombosis” وریدی عمقی (DVT) شناخته می‌شود.
پس از آن، آزاد می‌شود و از طریق سیستم گردش خون به سمت ریه‌ها حرکت می‌کند. آمبول به منظور عبور از رگ‌های کوچک، خیلی بزرگ است بنابراین انسداد ایجاد می‌کند.
این انسداد مانع از جریان خون در بخشی از ریه می‌شود. این امر باعث از بین رفتن قسمت آسیب دیده ریه به دلیل کمبود اکسیژن می‌گردد.
آمبولی ریوی به ندرت از جسم مسدود کننده‌ای که از قطرات چربی، مایع آمنیوتیک “amniotic” یا برخی از ذرات دیگر که به جریان خون وارد می‌شوند ، تشکیل می‌شود.
تشکیل لخته در ورید عمقی به عنوان ترومبوز ورید عمقی (DVT) شناخته می‌شود. گاهی اوقات (به ندرت) موادی غیر از لخته خون مسئول آمبولی ریه هستند. به عنوان مثال می‌توان به حباب هوا، بخشی از تومور یا چربی از مغز استخوان شکسته اشاره کرد که از طریق جریان خون به ریه‌ها منتقل می‌شوند.
تشخیص آمبولی ریوی
پزشک به منظور رسیدن به تشخیص بیماری، شرح حال بیمار را بررسی می‌کند و احتمال وجود آمبولی را بررسی می‌نماید. پزشکان به طور معمول معاینه بدنی انجام میدهند. تشخیص می‌تواند چالش برانگیز باشد زیرا این احتمال وجود دارد که سایر بیماری‌ها علائم مشابهی با آمبولی ریوی داشته باشند.
آزمایشات برای تشخیص آمبولی ریه عبارتند از:
- یک مدل آزمایشی وابسته به عدد و ریاضیات که به پزشک کمک می‌کند تا روند DVT و خطر آمبولی را پیش بینی کند
- آزمایش d-Dimer، آزمایش خونی است که می‌تواند ترومبوز را تشخیص دهد که در صورت نتیجه منفی می‌تواند آزمایشات دیگر را رد کند
- اسکن V / Q ریوی، دو آزمایشی هستند که خصوصیات تهویه و ساختاری ریه‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کنند و اشعه کمتری نسبت به CT دارند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) “computerized tomography” که می‌تواند ناهنجاری‌هایی را در قفسه سینه، مغز و سایر اندام‌ها نشان دهد همچنین در مواردی که V / Q امکان‌پذیر نیست، توصیه می‌گردد
- الکتروکاردیوگرام “electrocardiogram” (EKG) جهت ثبت فعالیت الکتریکی قلب
- مطالعه گاز موجود در خون شریان‌ها به منظور اندازه‌گیری اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و سایر گازهای موجود در خون
- اشعه ایکس “X-rays” قفسه سینه جهت ایجاد تصویری از قلب، ریه‌ها و سایر اندام‌های داخلی
- سونوگرافی از پاها به منظور اندازه‌گیری سرعت جریان خون و هرگونه تغییر در آن
- آنژیوگرام “angiogram” ریوی به منظور نشان دادن لخته‌های خون در ریه‌ها
- تصویربرداری پیچش مغناطیسی (MRI) به منظور به دست آوردن تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی
یک آزمایش خون می‌تواند سطح پایین اکسیژن در خون را نشان دهد که این وضعیت می‌تواند ناشی از وجود لخته در رگ خونی ریه باشد یا سطح بالای دیمر D (ماده حل کننده لخته طبیعی توسط بدن) ممکن است در بدن افزایش یابد. همچنین آزمایش خون می‌تواند مشخص کند که آیا کسی دارای اختلال لخته شدن ارثی است یا خیر.
به وسیله اشعه ایکس تصاویر و فیلم از قلب و ریه‌ها تولید می‌شوند. این روش نمی‌تواند آمبولی ریوی را تشخیص دهد اما به منظور رد سایر دلایل درد قفسه سینه در بیماران مشکوک به آمبولی ریه استفاده می‌شود.
سونوگرافی دوبلکس نوعی سونوگرافی است که نحوه جریان خون در عروق و رگ‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. این روش به منظور بررسی وجود لخته خون در رگ‌های پا استفاده می‌شود.
اسپیرال سی تی می‌تواند ناهنجاری‌های داخل شریان‌های ریوی را با دقت بالا تشخیص دهد. ممکن است در طول سی تی اسکن ماده حاجب به داخل ورید تزریق شود تا کیفیت تصاویر افزایش یابد.
در طی اسکن VQ بیمار یک آئروسل خاص را استنشاق می‌کند و یک رنگ مخصوص (حاجب) به صورت وریدی تزریق می‌شود. هنگام حرکت از طریق ریه‌ها، آئروسل و رنگ بر روی اشعه ایکس دیده می‌شود. سپس یک سری تصاویر اشعه ایکس برای ارزیابی جریان خون و هوا از ریه‌ها گرفته می‌شود.
آنژیوگرام ریوی دقیق‌ترین راه برای تشخیص آمبولی ریه است. یک لوله انعطاف‌پذیر نازک به نام کاتتر در یک رگ بزرگ (معمولاً در کشاله ران) وارد می‌شود و به قلب و سپس در رگ‌های ریوی قرار می‌گیرد. با عبور رنگ از رگ‌های ریه، یک رنگ مخصوص تزریق می‌شود و اشعه ایکس انجام می‌شود و تصویر واضحی از جریان خون را ارائه می‌دهد. از به طور معمول از آنژیوگرام ریوی در مواردی استفاده می‌شود که آزمایش‌های دیگر نتوانند تشخیص درستی ایجاد کنند. انجام این روش به مهارت بالایی نیاز دارد و خطرات بالقوه جدی‌ای دارد به عنوان مثال: رنگ ممکن است باعث آسیب کلیه در افرادی شود که عملکرد کلیه آن‌ها کاهش یافته است.
به طور معمول ام آر آی برای خانم‌های باردار (به منظور جلوگیری از قرار گرفتن در معرض اشعه) یا افرادی که به دلیل استفاده رنگ یا مواد حاجب در آزمایشات دیگر، به کلیه آن‌ها آسیب رسیده، تجویز می‌شود.
عوامل خطرزا در ابتلا به آمبولی ریوی
خطر ابتلا به آمبولی ریوی با افزایش سن افزایش می‌یابد. افرادی که دارای شرایط یا بیماری‌های خاصی هستند که خطر لخته شدن خون را افزایش میدهند، بیشتر در معرض آمبولی ریه قرار می‌گیرند.
اگر فرد دچار لخته شدن خون در پا یا بازو شود یا در گذشته سابقه آمبولی ریوی داشته است، خطر بازگشت آمبولی ریه بیشتر می‌شود.
دوره‌های طولانی استراحت در بستر یا کم تحرکی خطر DVT را افزایش می‌دهد بنابراین این موضوع خطر آمبولی ریه را نیز بالا می‌برد. این شرایط می‌تواند موثر از یک پرواز طولانی یا در ماشین نشستن طولانی باشد.
وقتی حرکت زیادی نداریم، خون در قسمت‌های پایین بدن جمع می‌شود. اگر خون کمتر از حد طبیعی در حرکت باشد، احتمالاً لخته خون ایجاد می‌شود.
عروق خونی آسیب دیده نیز خطر آمبولی را افزایش میدهند. این شرایط می‌تواند به دلیل آسیب دیدگی یا جراحی رخ دهد. اگر رگ خونی آسیب دیده باشد، ممکن است داخل رگ باریک شود و احتمال تشکیل لخته خون افزایش یابد.
از دیگر عوامل بالابرنده‌ی خطر ابتلا به آمبولی می‌توان به سرطان‌های خاص، بیماری التهابی روده، چاقی، ضربان شدید قلب، قرار دادن کاتتر (یک لوله نازک) در رگ‌ها، بارداری، مصرف مکمل‌های استروژن، سابقه خانوادگی لخته شدن خون و سیگار اشاره کرد.
جمع‌بندی عوامل خطرزای ابتلا به آمبولی ریوی
سابقه شخصی و خانوادگی در ابتلا به آمبولی
- سابقه بیماری آمبولی
- ابتلای یکی از اعضای خانواده به آمبولی و لخته خون
- برخی اختلالات ارثی، خون را در معرض لخته شدن قرار می‌دهد.
عوامل کلی ابتلا به آمبولی
- سن 60 سال به بالا
- سیگار کشیدن
- اضافه وزن، خصوصاً زنانی که سیگار می‌کشند یا فشار خون بالا دارند
- بارداری (در دوران بارداری، وزن کودک با فشار بر روی رگ‌های لگنی، بازگشت خون از پاها را کند می‌کند، این شرایط منجر به جمع شدن خون در پاها می‌شود).
بی تحرکی طولانی مدت
- بستری یا استراحت طولانی مدت در رختخواب یعنی: پس از یک بیماری جدی (مثلاً سکته)، آسیب جدی یا بعد از جراحی مجبور به استراحت طولانی باشید
- سفرهای طولانی به عنوان مثال: نشستن طولانی مدت در هواپیما، قطار، اتوبوس یا ماشین.
- خوابیدن به صورت افقی یا نشستن طولانی مدت باعث کند شدن جریان خون و جمع شدن لخته در پاها می‌شود.
شرایط پزشکی و معالجه
- بیماری‌های قلبی عروقی، عمدتا نارسایی قلبی
- سرطان به ویژه سرطان لوزالمعده، تخمدان، سرطان ریه و سرطان‌هایی که به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته‌اند
- زنانی که سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به سرطان پستان را با مصرف تاموکسیفن “tamoxifen” یا رالوکسیفن “raloxifene” دارند
- جراحی که یکی از مهم‌ترین دلایل لخته شدن خون است
- مکمل استروژن یعنی: قرص‌های ضد بارداری و هورمون درمانی یائسگی
- شیمی درمانی و رادیوتراپی “radiotherapy”
- ترومبوفیلیا “Thrombophilia”
- سندرم آنتی فسفولیپید “Antiphospholipid”
- واسکولیت “Vasculitis”
عوارض آمبولی ریوی
آمبولی ریوی بیماری است که می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود، به خصوص اگر لخته خون بزرگ باشد یا بیش از یک لخته وجود داشته باشد. بدون تشخیص و درمان، حدود یک سوم موارد آمبولی ریه منجر به مرگ می‌شود.
کاهش جریان خون در بافت ریه می‌تواند منجر به آسیب نسبی ریه شود. از دست دادن بخشی از ریه‌های سالم ممکن است اکسیژن رسانی به بقیه اعضای بدن را برای ریه‌ها دشوارتر کند؛ این مضوع به نوبه خود می‌تواند باعث آسیب به سایر اندام‌ها شود. همچنین آسیب به بافت ریه ممکن است منجر به فشار خون ریوی شود؛ این وضعیت فشار خون را در عروق ریوی و قلب افزایش می‌دهد.
انسداد شریان‌های ریوی نیاز به فعالیت قلب جهت پمپاژ خون از طریق عروق آسیب دیده دارد. این امر باعث افزایش فشار خون در عروق ریوی و سمت راست قلب می‌شود که می‌تواند قلب را ضعیف کند.
چشم انداز و آینده آمبولی ریوی
به وسیله درمان موثر و به موقع، بیشتر افرادی که آمبولی ریوی را تجربه می‌کنند، بهبودی کامل می‌یابند.
این بیماری خطر مرگ و میر زیادی را به همراه دارد. با این حال درمان زودرس می‌تواند به طور چشمگیری این خطر را کاهش دهد.
بیشترین خطر بیماری پس از زمان اولین آمبولی اتفاق می‌افتد. همچنین اگر آمبولی به علت یک بیماری زمینه‌ای مانند نوعی سرطان ایجاد شده باشد، چشم انداز و آینده بیماری بدتر نیز خواهد بود.
با این حال بیشتر افراد مبتلا به آمبولی ریوی می‌توانند بهبودی کامل پیدا کنند.
از نشستن طولانی مدت پرهیز کنید. در پرواز، هر ساعت به دور کابین هواپیما حرکت کرده و زانوی خود را خم و راست کنید. اگر رانندگی می‌کنید، هر ساعت توقف کنید و قدم بزنید.
هنگام نشستن، هر نیم ساعت یک بار مچ پای خود را ورزش دهید.
به منظور کمک به گردش خون و حرکت مایعات در پایین ساق پا از جوراب‌های فشاری استفاده کنید.
به منظور جلوگیری از کم آبی بدن، مقدار زیادی آب بنوشید؛ کمبوذ آب می‌تواند در تشکیل لخته‌های خون نقش داشته باشند.
