بیماری فونرکلینگهاوزن (Von Recklinghausen (VRD یا نوروفیبروماتوز نوع یک، شایع‌ترین نوع بیماری نوروفیبروماتوز است. این بیماری نوعی اختلال ژنتیکی است که با رشد تومورهای با منشا سلول‌های عصبی مشخص می‌شود. این بیماری همچنین می‌تواند روی پوست تأثیر بگذارد و باعث تغییر شکل استخوان شود. برای شناخت بیشتر علائم بیماری فونرکلینگهاوزن و درمان آن با این مقاله از پزشکان رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
- 1 بیماری فونرکلینگهاوزن چیست؟
- 2 علائم بیماری فونرکلینگهاوزن چیست؟
- 3 چه عواملی باعث ایجاد بیماری فونرکلینگهاوزن می‌شود؟
- 4 چگونه بیماری فونرکلینگهاوزن تشخیص داده می‌شود؟
- 5 بیماری فونرکلینگهاوزن چگونه درمان می‌شود؟
- 6 عوارض بیماری فونرکلینگهاوزن چیست؟
- 7 پیش‌آگهی بیماران مبتلا به فونرکلینگهاوزن چگونه است؟
- 8 منابع:
بیماری فونرکلینگهاوزن چیست؟
نوروفیبروماتوز نوعی اختلال ژنتیکی در سیستم عصبی است. در این بیماری تومورها روی بافت‌های عصبی ایجاد می‌شوند. عمدتا، اختلالات نوروفیبروماتوز بر رشد و تکامل بافت عصبی تأثیر می‌گذارد. این اختلالات به عنوان نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1) و نوروفیبروماتوز نوع 2 (NF2) شناخته می‌شوند. NF1 یا بیماری فونرکلینگهاوزن شایع‌ترین نوع نوروفیبروماتوز است. شووانوماتوز اخیراً به عنوان سومین و نادرترین نوع نوروفیبروماتوز شناخته شده است، اما پزشکان هنوز اطلاعات زیادی در مورد آن ندارند.
به نوروفیبروماتوز نوع یک، بیماری فونرکلینگهاوزن von Recklinghausen، نوروفیبروما (چندگانه) یا نوروفیبروماتوز محیطی نیز گفته می‌شود. این بیماری باعث ایجاد لکه‌های شیرقهوه (لکه‌هایی از پوست برنز یا قهوه‌ای روشن می‌شوند.) و نوروفیبروما (ضایعات نرم و گوشتی) رو یا زیر پوست می‌شود. همچنین می‌تواند باعث بزرگ شدن یا تغییر شکل استخوان‌ها و انحنای ستون فقرات (اسکولیوز) شود. گاهی اوقات، تومورها ممکن است در مغز، اعصاب جمجمه یا نخاع ایجاد شوند. حدود 50 تا 75 درصد از افراد مبتلا به بیماری فونرکلینگهاوزن، دارای اختلالات یادگیری نیز هستند.
به گفته یکی از منابع علمی ایالت متحده آمریکا، VRD یکی از شایع‌ترین اختلالات ژنتیکی است و از هر 3000 نفر یک نفر را درگیر می‌کند.
تومورهای VRD می‌توانند سرطانی شوند و هدف درمانی این بیماری، متمرکز بر نظارت بر تومورها برای تغییرات سرطانی است.
علائم بیماری فونرکلینگهاوزن چیست؟
علائم نوروفیبروماتوز نوع یک یا بیماری فونرکلینگهاوزن، از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. بیشتر افراد مبتلا به بیماری فونرکلینگهاوزن برخی از موارد زیر را دارند، نه لزوماً همه آنها را:
• لکه‌های شیرقهوه یا Café-au-lait –لکه‌های تخت و قهوه‌ای در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف هستند که معمولاً در سال اول زندگی ظاهر می‌شوند، اما می‌توانند از بدو تولد نیز وجود داشته باشند. آنها را می‌توان در مکان‌های مختلفی از پوست مشاهده کرد و به طور معمول با افزایش سن تعداد و اندازه آنها افزایش می‌یابد، اما اغلب در اواخر زندگی کم رنگ می‌شوند. حدود 25 درصد از جمعیت عادی دارای یک تا سه عدد از این لکه‌ها هستند. بیش از 95 درصد بیماران مبتلا به بیماری فونرکلینگهاوزن این علامت پوستی را دارند. در نیمی از کودکان که بیش از شش لکه شیرقهوه دارند و هیچ علامت دیگری از بیماری فونرکلینگهاوزن را ندارند، بعداً سایر معیارها و علائم بیماری را پیدا می‌کنند.
• Neurofibromas – تومورهای خوش‌خیم پوشش سلول‌های اعصاب هستند. سه نوع اصلی وجود دارد:
• نوروفیبروماهای پوستی تومورهای گوشتی نرم هستند که از غلاف سلول‌های عصبی محیطی ناشی می‌شوند و معمولاً در اواخر کودکی یا بزرگسالی ظاهر می‌شوند. آنها می‌توانند از نظر زیبایی قابل توجه باشند و باعث خارش یا درد شوند. این نوروفیبروماها تبدیل به بدخیمی نمی‌شوند.
• نوروفیبروماهای زیر‌جلدی ندول‌ها یا گره‌های سفت و حساس در طول اعصاب محیطی هستند که معمولاً در دوران بلوغ یا بزرگسالی ظاهر می‌شوند.
• نوروفیبروماهای پلکسی‌فرم می‌تواند قسمت‌های طولانی از یک عصب یا چند دسته عصب را درگیر کند. آنها می‌توانند عمقی باشند و در این صورت فقط با اسکن دیده می‌شوند یا اینکه سطحی باشند و شامل پوست، اندام‌ها، سر یا گردن می‌شوند. آنها معمولاً در دوران نوزادی مشخص نیستند اگرچه پوست پوشاننده آن ممکن است تیره و یا ضخیم شده باشد. آنها با افزایش سن بزرگتر می‌شوند و می‌توانند به شدت از حالت طبیعی خارج شده و بدشکل شوند.
• ایجاد کک و مک در زیر بغل و کشاله ران- معمولاً از بدو تولد وجود ندارد، اما در دوران کودکی ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً در ناحیه زیر بغل یا قسمت فوقانی ران اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند در مناطق دیگر به ویژه در چین‌های پوستی ایجاد شود.
• ایجاد گلیوما در مسیر عصب نوری چشم (تومورهای مغزی) که ممکن است باعث مشکلات بینایی شود.
• ندول یا گره‌های لیش- وجود برجستگی معمولاً رنگی، روی عنبیه چشم که به ندرت علائم بالینی قابل توجهی ایجاد می‌کنند و خوش‌خیم هستند.
• ناهنجاری‌های استخوانی، مانند:
• آرتروز کاذب- که در حداکثر پنج درصد از بیماران فونرکلینگهاوزن رخ می‌دهد. این ناهنجاری در نتیجه نازک شدن غشا استخوان‌های بلند و به دنبال آن شکستگی و اختلال در بهبودی ایجاد می‌شود. نیمی از موارد قبل از دو سالگی اتفاق می‌افتد.
• دیسپلازی اسفنوئید- که به صورت بدشکلی در حفره چشم تظاهر پیدا می‌کند و می‌تواند از نظر ظاهری بسیار بد شکل شود. این بیماری می‌تواند به همراه یا بدون نوروفیبروم پلکسی‌فرم باشد.
• دیسپلازی مهره‌ها- که باعث ایجاد شکل غیر‌طبیعی در استخوان‌های ستون فقرات می‌شود.
• اسکولیوز- انحنای ستون فقرات یا اسکولیوز می‌تواند در 25 درصد از بیماران رخ دهد و بیشتر در دختران دیده می‌شود. کودکان مبتلا به بیماری فونرکلینگهاوزن و اسکولیوز باید به متخصص ارتوپدی، با تجربه درمان بیماران نوروفیبروماتوز معرفی شوند.
• کوتاهی قد
• ماکروسفالی– که به اندازه سر بزرگ گفته می‌شود؛ در نیمی از کودکان مبتلا به فونرکلینگهاوزن رخ می‌دهد. این حالت معمولاً به دلیل افزایش اندازه مغز ایجاد می‌شود که علت آن مشخص نیست.
مشکلات یادگیری و اختلال کمبود توجه کاملاً رایج است اما نسبتاً خفیف است.
علائم دیگر عبارتند از:
• فشار خون بالا
• فئوکروموسایتوما تومور غده فوق‌کلیه است. ده درصد این تومورها سرطانی هستند.
• بزرگ شدن کبد می‌تواند رخ دهد.
چه عواملی باعث ایجاد بیماری فونرکلینگهاوزن می‌شود؟
بیماری نوروفیبروماتوز غالباً ارثی است (توسط اعضای خانواده از طریق ژن‌ها منتقل می‌شود). اما حدود 50٪ از افرادی که به تازگی مبتلا به این اختلال شده‌اند، سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را ندارند. در این بیماران علت ایجاد بیماری، جهش ژنتیکی است. جهش‌ها تغییراتی در ژن‌ها هستند. ژن‌ها DNA را تشکیل می‌دهند، که همه جنبه‌های فیزیکی بدن و خصوصیات را تعریف می‌کنند. در فونرکلینگهاوزن، جهشی در ژن نوروفیبرومین رخ می‌دهد و باعث افزایش رشد تومورهای سرطانی و غیر سرطانی می‌شود. پس از این تغییر، فرد مبتلا می‌تواند ژن جهش یافته را به نسل‌های آینده منتقل کند.
چگونه بیماری فونرکلینگهاوزن تشخیص داده می‌شود؟
بیماری نوروفیبروماتوز یا فونرکلینگهاوزن با استفاده از تعدادی آزمایشات تشخیص داده می‌شود، از جمله:
• انجام معاینه فیزیکی
• شرح حال سابقه بیماری‌های قبلی
• شرح حال سابقه خانوادگی
• انجام عکس رادیوگرافی
• درخواست سی‌تی اسکن
• تصویربرداری مغناطیسی (MRI)
• نمونه برداری از نوروفیبروما
• آزمایشات چشم
• آزمایش ژنتیک
برای تایید تشخیص بیماری NF1 یا فونرکلینگهاوزن، باید حداقل دو تا از علائم زیر وجود داشته باشد:
• وجود شش یا بیشتر لکه‌های شیرقهوه به اندازه 1.5 سانتی‌متر یا بزرگتر در افراد بالغ یا 0.5 سانتی‌متر یا بیشتر در افراد کم سن
• دو یا چند نوروفیبروما (تومورهایی که از سلول‌ها و بافت‌هایی که اعصاب را می‌پوشانند منشا می‌گیرد) از هر نوع یا یک یا چند نوروفیبروما پلکسی‌فرم (عصبی که به دلیل رشد غیر‌طبیعی سلول‌ها و بافت‌هایی که آن را می‌پوشانند ضخیم و بد شکل شده است)
• کک‌و‌مک در زیر بغل یا کشاله ران
• گلیومای بینایی (تومور مسیر بینایی)
• دو یا چند ندول لیش در عنبیه
• ضایعه مشخص استخوانی، دیسپلازی استخوان اسفنوئید یا دیسپلازی یا نازک شدن قشر استخوان بلند
• یک خویشاوند درجه یک با NF1 یا بیماری فونرکلینگهاوزن
تشخیص بیماری فونرکلینگهاوزن به وجود علائم متعدد بستگی دارد. پزشک شما باید سایر بیماری‌های ایجاد کننده تومور را رد کند. در صورت داشتن علائم بیماری فونرکلینگهاوزن پزشک از شما در مورد سابقه خانوادگی این بیماری سوال خواهد کرد.
بیماری‌هایی که علائم شبیه به بیماری فونرکلینگهاوزن ایجاد می‌کنند، شامل سندرم لئوپارد، ملانوز عصبی پوست، شوانوماتوز، سندرم واتسون است.
بیماری فونرکلینگهاوزن چگونه درمان می‌شود؟
فونرکلینگهاوزن یک بیماری پیچیده است و تا به امروز هیچ درمان پزشکی موثری برای پیشگیری یا کاهش علائم این بیماری در دسترس نیست. درمان‌ها بر کنترل علائم متمرکز است و بسیاری از علائم، مانند لکه‌های شیرقهوه، نیازی به درمان ندارند. در معاینات دوره‌ای دوران کودکی باید به دنبال نشانه‌هایی از رشد غیر طبیعی باشد. بزرگسالان نیز به غربالگری منظم برای بررسی سرطان ناشی از تومورها نیاز دارند.
درمان در دوران کودکی شامل موارد زیر است:
• ارزیابی اختلالات یادگیری
• ارزیابی اختلال بیش‌فعالی همراه با کمبود توجه (ADHD)
• ارزیابی ارتوپدی برای درمان اسکولیوز یا سایر تغییر شکل‌های استخوانی قابل درمان به صورت جراحی یا فیزیوتراپی، مشاوره یا گروه‌های پشتیبانی
در همه بیماران باید سالانه معاینات عصبی و معاینه چشم انجام شود.
تومورها با چندین روش قابل درمان هستند، از جمله:
• برداشتن لاپاروسکوپی تومورهای سرطانی
• جراحی برای از بین بردن تومورهای درگیرکننده اعصاب
• پرتو درمانی
• شیمی درمانی
• جراحی برداشتن آب مروارید
• درمان تهاجمی درد مرتبط با این بیماری
برای نوروفیبرومای پوستی و زیر‌جلدی، جراحی معمولاً برای بیماران با ناراحتی قابل توجه یا ضایعات که از نظر زیبایی مشکل‌زا هستند گزینه درمانی است. لیزر درمانی نیز می تواند موثر باشد، به خصوص اگر تعداد زیادی نوروفیبروما همزمان درمان شوند. معمولاً برگشت نوروفیبروما حتی پس از درمان محتمل است.
درمان نوروفیبروماهای پلکسی‌فرم بسیار چالش برانگیز است. از آنجا که آنها غالباً بزرگ و دارای شکل نامنظم هستند، مستعد خونریزی‌اند و غالباً اعصاب زیادی را درگیر می‌کنند، برداشتن آنها تقریباً غیرممکن است. الگوهای رشد غیر قابل پیش‌بینی آنها نیز انتخاب مناسب درمان را دشوارتر می‌کند. درمان جراحی معمولاً تا زمانی که ضایعه باعث اختلال در عملکرد یا ناراحتی زیاد شود یا از نظر زیبایی قابل توجه باشد، به تعویق انداخته می‌شود. نوروفیبروماهای نخاعی نیز ممکن است با جراحی بریده شود، اما برداشتن کامل آنها غالباً ممکن نیست و رشد مجدد می‌تواند رخ دهد. هیچ دارویی برای درمان نوروفیبرومای پلکسی فرم تایید نشده است، اما آزمایشات بالینی برای درمان دارویی در حال انجام است.
عوارض بیماری فونرکلینگهاوزن چیست؟
عوارض نوروفیبروماتوز ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و معمولا از فشار تومور در حال رشد بر روی بافت عصبی یا اندام‌های داخلی نشأت می‌گیرند.
عوارض احتمالی نوروفیبروماتور نوع یک یا فونرکلینگهاوزن عبارتند از:
• مشکلات عصبی مانند مشکل در یادگیری یا تفکر
• احساس اضطراب و مستاصل شدن به دلیل تغییر در شکل ظاهری، مانند وجود تعداد زیادی لکه‌های شیرقهوه
• مشکلات اسکلتی مانند خم شدن پاها، اسکولیوز، شکستگی‌هایی که بهبود نمی‌یابند یا تراکم کم استخوان که خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• مشکلات بینایی ناشی از فشار آوردن تومور به عصب بینایی
• ایجاد مشکلات در زمان تغییرات هورمونی، مانند بلوغ یا بارداری
• مشکلات قلبی عروقی مانند فشار خون بالا
• مشکلات تنفسی
• افزایش خطر برخی سرطان‌ها مانند سرطان پستان، سرطان خون، سرطان روده بزرگ، تومورهای مغزی و برخی سرطان‌های بافت نرم
• تومور خوش‌خیم غده فوق‌کلیه که می‌تواند باعث ایجاد فشار خون بالا شود.
پیش‌آگهی بیماران مبتلا به فونرکلینگهاوزن چگونه است؟
غالباً، علائم بیماری فونرکلینگهاوزن خفیف است و افرادی که به آن مبتلا هستند عمر طبیعی و زندگی باکیفیتی دارند. در این بیماران گاهی اوقات، درد و تغییر شکل‌های ظاهری می‌تواند منجر به ناتوانی قابل توجهی شود. بیماری فونرکلینگهاوزن خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد؛ به همین دلیل بیماران لازم است به طور منظم توسط پزشک معاینه شوند تا هر تغییری که نشان‌دهنده سرطان باشد فوری بررسی شود. تشخیص به موقع سرطان منجر به احتمال بالاتر بهبودی می‌شود.
افراد مبتلا به بیماری فونرکلینگهاوزن ممکن است تومورهای بزرگی در بدن داشته باشند. از بین بردن تومورهای روی پوست می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و بهبود روحیه افراد مبتلا کمک کند.
بیماری فونرکلینگهاوزن یک بیماری ژنتیکی است و در صورت ابتلا می‌توانید آن را به فرزندان خود منتقل کنید. به همین دلیل بهتر است قبل از بچه دار شدن به یک مشاور ژنتیک مراجعه کنید. یک مشاور ژنتیک می‌تواند احتمال وراثت بیماری به کودک شما را بررسی کند.
