اختلال روان تنی یا سوماتوفرم چیست؟ علائم و درمان آن

اختلال جسمی (SSD که قبلاً به عنوان “اختلال somatization ” یا “اختلال سوماتوفورم somatoform ” شناخته می‌شد) نوعی بیماری روانی است که باعث ایجاد یک یا چند بیماری و علائم بدنی از جمله درد می‌شود. این علائم ممکن است با یک علت جسمی از جمله بیماری‌های عمومی، سایر بیماری‌های روحی یا سوءمصرف مواد قابل ردیابی باشد. اما بدون در نظر گرفتن این موارد، شرایط پیش آمده باعث پریشانی بیش از حد و اضطراب می‌شود.

افراد مبتلا به اختلال روان تنی در بررسی حواس و علائم جسمی مانند درد، تنگی نفس یا ضعف، بیش از حد وسواس دارند. این بیماری اختلال سوماتوفرم یا اختلال سوماتیسم نامیده شده است. این اعتقاد در بیمار وجود دارد که اگر علائمی برایش تشخیص داده نشده باشد، یک بیماری پزشکی جدی دارد و علی رغم اطمینان پزشک از این که هیچ مشکلی ندارد، همچنان نگران بیماری است.

وقتی پزشک و اطرافیانتان باور نکنند که علائم شما واقعی است، این موضوع می‌تواند منجر به استرس عاطفی عمده شود.

این علائم می‌تواند یک یا چند اندام و سیستم بدنی مختلف را درگیر کند، مانند:

اصلی‌ترین علامت اختلال روان تنی اعتقاد به این است که شما یک بیماری پزشکی جدی دارید که ممکن است در واقع به آن مبتلا نباشید. این شرایط از خفیف تا شدید و عمومی تا بسیار خاص متغیر است.

• درد
• مشکلات نورولوژیک “Neurologic”
• شکایت از وضعیت دستگاه گوارش
• علائم جنسی
• بسیاری از افراد مبتلا به SSD اختلال اضطرابی نیز دارند.
• علائمی که مربوط به هیچ بیماری پزشکی شناخته شده‌ای نیستند.
• علائمی که مربوط به یک بیماری پزشکی شناخته شده است اما بسیار شدیدتر از حد مجاز نشان داده می‌شود.
• اضطراب مداوم یا شدید در مورد یک بیماری احتمالی
• فکر کردن این موضوع که رفتارهای طبیعی و نرمال جسمی نشانه بیماری است.
• نگرانی از شدت علائم خفیف مانند آبریزش بینی
• اعتقاد به این که پزشک متخصص معاینه یا درمان مناسبی به شما ارائه نداده است.
• نگرانی از این موضوع که فعالیت بدنی به بدن شما آسیب برساند.
• بررسی مکرر و بیمارگونه سلامت خود از منظر دستیابی به علائم جسمی و بیماری احتمالی
• پاسخ ندادن به درمان پزشکی یا حساسیت شدید به عوارض جانبی دارو
• تمارض به معلولیت شدیدتر از آن چه که به طور کلی در یک بیماری همراه است.

افراد مبتلا به اختلال روان تنی اعتقاد دارند که به یک بیماری پزشکی مبتلا هستند، بنابراین تشخیص بیماری سوماتوفرم از یک بیماری پزشکی واقعی که نیاز به درمان دارد دشوار است. با این حال اختلال روان تنی شامل ایجاد نگرانی وسواسی نسبت به علائم است که اغلب مانع زندگی روزمره می‌شوند.

افراد مبتلا به SSD علائم خود را جعل نمی‌کنند. پریشانی که آن‌ها از درد و سایر مشکلات تجربه می‌کنند، بدون توجه به این که آیا توضیح فیزیکی پیدا می‌شود یا خیر واقعی است. اضطراب ناشی از علائم به طور قابل توجهی بر عملکرد روزانه تأثیر می‌گذارد.

پزشکان به منظور رد سایر علل احتمالی، قبل از تشخیص SSD باید آزمایشات زیادی انجام دهند.

تشخیص SSD می‌تواند استرس و ناامیدی زیادی را برای بیماران ایجاد کند. اگر توضیح فیزیکی بهتری برای علائم آن‌ها وجود نداشته باشد یا سطح ناراحتی آن‌ها در مورد یک بیماری جسمی بیش از حد باشد، ممکن است احساس نارضایتی کنند. استرس اغلب باعث می‌شود بیماران نگران سلامتی خود باشند و این موضوع یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند که می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد. به صورت کلی این اختلالات منشا روانی دارند؛ به همین علت تشخیص بیماری جسمی برای پزشکان زمان‌بر است.

 

اختلالات مربوط به وضعیت سوماتیک “Somatic”

در متن زیر چندین شرایط مربوط به SSD در روانپزشکی شرح داده شده است. این موارد شامل:

اختلالات و عارضه اضطرابی (که در گذشته هیپوکندریازیس “Hypochondriasis” نامیده می‌شد).

افراد مبتلا به این نوع بیماری، اضطراب و نگرانی بسیاری دارند همچنین تصور می‌کنند که بیماری جدی دارند. این بیماران ممکن است معتقد باشند که شکایت‌های جزئی از علائم بیماری نشانه‎های مشکلات پزشکی بسیار جدی است. به عنوان مثال آن‌ها ممکن است اعتقاد داشته باشند که سردرد متداول آن‌ها نشانه تومور مغزی است.

اختلال تبدیل “Conversion” (این اختلال Functional Neurological نیز نامیده می‌شود).

این وضعیت زمانی تشخیص داده می‌شود که افراد مبتلا به علائم عصبی هستند و این علائم را نمی‌توان در یک علت پزشکی جستجو کرد.

به عنوان مثال بیماران ممکن است علائم زیر را داشته باشند:

• ضعف یا فلج
• حرکات غیرطبیعی (مانند لرزش، راه رفتن ناپایدار و عصبی یا تشنج)
• نابینایی
• از دست دادن شنوایی
• از دست دادن احساس یا بی حسی (لمس شدن)

معمولاً استرس علائم اختلال تبدیل را بدتر می‌کند.

سایر علائم خاص سوماتیک و اختلالات مرتبط.

این دسته شرایطی را توصیف می‌کند که علائم بدنی در طی کمتر از شش ماه رخ می‌دهد یا ممکن است شامل یک بیماری خاص به نام pseudocyesis باشد. و این وضعیت یک باور نادرست است. به طور مثال یک زن خیال می‌کند که با علائم ظاهری بارداری از جمله بزرگ شدن شکم، باردار است. احساس درد زایمان، حالت تهوع، حرکت جنین، تغییرات پستان و قطع دوره قاعدگی از این موارد هستند.

 

علت بیماری روان تنی یا سوماتوفرم چیست؟

محققان در مورد علت دقیق اختلال روان تنی مطمئن نیستند.

با این حال به نظر می‌رسد این بیماری  با موارد زیر مرتبط است:

• صفات ژنتیکی مانند حساسیت به درد
• داشتن احساسات و عواطف منفی که یک ویژگی شخصیتی است و شامل احساسات منفی و تصویر ضعیف و نادرست از خود است.
• ناتوانی در مقابله با استرس
• کاهش آگاهی عاطفی که می‌تواند شما را بیش از موارد عاطفی روی مسائل جسمی متمرکز کند.
• رفتارهای دانسته و آگاهانه مانند جلب توجه در مقابل داشتن بیماری یا بی توجهی به درمان وضعیت بیماری و درد آن

هر یک از این صفات یا ترکیبی از آن‎ها می‌تواند در بروز اختلال علائم بدنی نقش داشته باشند.

 

چه کسی اختلال روان تنی را دریافت می‌کند؟

در طول سال‌های متمادی، محققان برخی از عوامل خطرزای احتمالی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است خطر ابتلا به اختلال سوماتوفرم را افزایش دهد.

این موارد شامل :

• داشتن اضطراب یا افسردگی
• تحت تشخیص یا درمان یک بیماری پزشکی دیگر باشید.
• به دلیل سابقه خانوادگی، در معرض خطر ابتلا به یک بیماری جدی قرار دارید.
• تجربیات آسیب زای قبلی

 

اختلال روان تنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

قبل از تشخیص اختلال روان تنی، پزشک معاینه کامل بدنی و جسمی را جهت بررسی علائم بیماری شروع می‌کند.

اگر آن‌ها هیچ مدرکی در مورد وضعیت پزشکی شما پیدا نکنند، شما را به یک متخصص بهداشت روان ارجاع می‌دهند.

متخصص بهداشت روان ابتدا با پرسیدن سوالاتی در مورد وضعیت شما درمان را شروع می‌کند:

• علائم بیماری و مدت زمانی که این علائم را داشته‌اید
• سابقه خانوادگی
• منابع استرس
• سابقه سوءمصرف مواد (در صورت وجود اعتیاد و سابقه مصرف)

همچنین آن‌ها ممکن است از شما بخواهند که یک پرسشنامه درباره علائم و سبک زندگی خود پر کنید. یک متخصص بهداشت روان بیشتر از این که بر روی علائم واقعی تمرکز داشته باشد، بیشتر به چگونگی فکر شما درباره علائم متمرکز خواهد شد.

اگر موارد زیر را داشته باشید، شما مشکوک به اختلال روان تنی هستید:

• یک یا چند علائم جسمی را تجربه کنید که باعث پریشانی یا اختلال در فعالیت‌های روزمره شما می‌شود.
• افکار بیش از حد یا بی پایان در مورد جدی بودن علائم خود داشته باشید و این مسئله باعث شود زمان و انرژی زیادی برای ارزیابی سلامت خود صرف کنید.
• شش ماه یا بیشتر علائم را تجربه کنید، حتی اگر این علائم با گذشت زمان تغییر کند.

 

درمان اختلالات و علائم سوماتیک

این احتمال وجود دارد که بیماران مبتلا به SSD علیرغم فقدان شواهد بیماری فیزیکی بر این موضوع مسر باشند که وضعیت آن‌ها دلیل اصلی فیزیکی دارد. همچنین اگر یک بیماری پزشکی باعث علائم آن‌ها شود، ممکن است تشخیص ندهند که میزان پریشانی تجربه شده یا نمایش داده شده بیش از حد است. همچنین بیماران ممکن است هرگونه تشخیص در مورد تأثیر عوامل روانی در علائم آن‎ها را رد کنند.

یک رابطه قوی بین پزشک و بیمار، تنها راه حل کلیدی جهت کمک به SSD است. مراجعه به یک ارائه دهنده خدمات درمانی با تجربه مدیریت SSD می‌تواند به کاهش آزمایشات و درمان‌های غیرضروری کمک کند.

تمرکز درمان این نوع بیماری بر بهبود عملکرد روزانه است، نه بر مدیریت علائم. کاهش استرس اغلب قسمت مهمی در بهتر شدن وضعیت است. مشاوره برای خانواده و دوستان نیز ممکن است مفید باشد.

رفتار درمانی یا رفتارشناسی ممکن است به تسکین علائم مرتبط با SSD کمک کند.

این درمان بر اصلاح موارد زیر تمرکز دارد:

• افکار تحریف شده
• باورهای غیرواقعی
• رفتاری که اضطراب روحی و جسمی را بر می‌انگیزد

معمولاً درمان اختلال روان تنی شامل روان درمانی یا درمان توسط دارو یا ترکیبی از هر دو جهت بهبود کیفیت زندگی و رفع اضطراب از سلامتی جسمی شما است.

روان درمانی

روان درمانی که به آن گفتار درمانی نیز گفته می‌شود، اولین قدم درست و بهینه در درمان اختلالات روان تنی است. به ویژه رفتار درمانی یا رفتارشناسی (CBT) نوعی درمان کمک کننده‌ی شیوه روان درمانی جهت رفع اختلالات و علائم روان تنی است. این شیوه شامل کار با یک درمانگر به منظور شناسایی افکار و الگوهای منفی یا غیر منطقی است.

هنگامی که این افکار را شناسایی کردید، درمانگر با شما کار خواهد کرد تا روش‌هایی برای حل آن‌ها پیدا کنید و به طور موثرتری به موقعیت‌های استرس زا پاسخ دهید. همچنین روش‌های مختلفی جهت کنترل اضطراب در مورد سلامتی و سایر شرایط بهداشت روان مانند افسردگی یاد خواهید گرفت.

داروها

همچنین داروهای ضد افسردگی می‌توانند به درمان اختلال روان تنی کمک کرده و اضطراب را کاهش دهد. این شیوه درمان زمانی که با نوعی روان درمانی ترکیب شود، بهترین نتیجه را خواهند داشت. اگر پزشک شما دارویی را پیشنهاد کرده است، این احتمال وجود دارد که لازم باشد آن را به طور موقت مصرف کنید. با یادگیری ابزارهای مقابله‌ای جدید در درمان، ممکن است بتوانید به تدریج مقدار مصرف خود را کاهش دهید.

این موضوع بسیار مهم است که بدانید بسیاری از داروهای ضد افسردگی در هنگام شروع مصرف آن‌ها عوارض جانبی ایجاد می‌کنند. اگر به اختلال علائم جسمی مبتلا هستید، مطمئن شوید که پزشک تمامی عوارض جانبی احتمالی را با شما در میان می‌گذارد تا باعث اضطراب بیشتر نشوید. به خاطر داشته باشید که ممکن است مجبور شوید قبل از یافتن داروی مناسب خودتان، چند داروی دیگر را امتحان کنید.

 

آیا بیماری روان تنی عارضه‌ای ایجاد می‌کند؟

بدون درمان، اختلالات سوماتوفرم می تواند منجر به عوارض مخربی در سلامتی و سبک زندگی شما شود. نگرانی  و اضطراب مداوم در مورد سلامتی شما می‌تواند فعالیت‌های روزمره را بسیار دشوار کند.

معمولاً افراد مبتلا به این اختلال در برقراری روابط نزدیک مشکل دارند. به عنوان مثال دوستان نزدیک و اعضای خانواده ممکن است تصور کنند شما به دلایل سوءنیت و به عمد دروغ می‌گویید.

همچنین مراجعه مکرر به پزشک در مورد علائم شما می‌تواند منجر به هزینه‎های بالای پزشکی و مشکلات مربوط به حفظ برنامه منظم در کار شود. تمامی این عوارض می‌تواند باعث استرس و اضطراب بیشتر از علائم دیگر شما شود.

 

زندگی با اختلال روان تنی

داشتن اختلالات روان تنی یا سوماتوفرم جسمی می‌تواند بسیار طاقت فرسا باشد اما با بهره گیری از یک درمانگر مناسب و متخصص و در بعضی موارد با دوز مناسب دارو، می‌توانید کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشید. اگر مطمئن نیستید از کجا شروع کنید، با یک مشاور مشوت نمایید تا راه حل‌های پیشنهادی و اولیه را به شما توصیه نماید.

این احتمال وجود دارد که علائم شما هرگز به طور کامل از بین نرود اما می‌توانید یاد بگیرید که چگونه به طور موثر آن‌ها را کنترل کنید تا زندگی روزمره شما را تحت تاثیر قرار ندهد.

 

به منظور تشخیص و درمان بیماری به کدام متخصص مراجعه شود؟

در شروع کار شما می‌توانید به پزشک عمومی خود مراجعه نمایید و در صورت تشخیص اولیه او، به یک روان درمانگر یا روانپزشک مراجعه نمایید. به خاطر داشته باشید درک و قبول بیماری از مهم‌ترین قسمت‌های درمان این وضعیت است. به توصیه‌‌های پزشک متخصص ایمان داشته باشید و آن را به صورت مکرر و پیوسته اجرا نمایید. تداوم در اجرای روش‌های درمانی کلید اصلی بهبودی و رهایی از این وضعیت است. اگر پزشک متخصص اعلام نماید که بیماری جدی‌ای وجود ندارد، فرد بیمار ممکن است دچار اضطراب و اختلالات عاطفی گسترده‌تری شود. پزشک متخصص با توجه به شرایط بیمار می‌بایست روان درمانی را آغاز نماید و از ابراز برخی اطلاعات نگران کننده به بیمار خودداری نماید.

 

منبع: www.webmd.com