بیماری اسیدوز چیست؟ علائم و درمان آن

وقتی مایعات بدن شما بیش از حد اسید داشته باشند، این وضعیت به عنوان اسیدوز “acidosis” شناخته می‌شود. اسیدوز وقتی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها و ریه‌ها نتوانند pH بدن شما را متعادل نگه دارند. بسیاری از فرآیندهای بدن اسید تولید می‌کنند. به طور معمول ریه‌ها و کلیه‌ها می‌توانند عدم تعادل PH جزئی را جبران کنند اما مشکلات این اندام‌ها می‌تواند منجر به تجمع اسید اضافی در بدن شود.

اسیدیته خون شما با تعیین pH آن اندازه‌گیری می‌شود. PH پایین‌تر به معنای اسیدی بودن خون است، در حالی که pH بالاتر به این معنی است که خون شما بیشتر بازی است. PH خون شما باید در حدود 7.4 باشد. طبق گزارشات انجمن شیمی بالینی آمریکا (AACC)، اسیدوز با pH  7.35 یا پایین‌تر مشخص می‌شود. آلکالوز “Alkalosis” با سطح pH  7.45 یا بالاتر تشخیص داده می‌شود. این اختلافات عددی و هرچند به ظاهر ناچیز، می‌توانند جدی باشند. اسیدوز می‌تواند منجر به مسائل پزشکی و بهداشتی متعددی شود و حتی این شرایط می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.

 

علل بروز اسیدوز چیست؟

دو نوع اسیدوز وجود دارد که هر کدام دلایل مختلفی در بروز و ابتلا دارند. اسیدوز به دو دسته اسیدوز تنفسی یا اسیدوز متابولیک طبقه بندی می‌شود که این دسته‌بندی به علت اصلی اسیدوز شما بستگی دارد.

اسیدوز تنفسی چیست؟

اسیدوز تنفسی هنگامی رخ می‌دهد که مقدار زیادی CO2 در بدن جمع شود. به طور معمول هنگام تنفس، ریه‌ها CO2 را به بیرون هدایت می‌کنند. با این حال گاهی اوقات بدن شما نمی‌تواند به درستی از CO2 خلاص شود.

این وضعیت ممکن است به دلیل موارد زیر رخ دهد:

• شرایط مزمن راه هوایی یا تنفسی مانند آسم
• آسیب به قفسه سینه
• چاقی که می‌تواند تنفس را دشوار کند
• استفاده نادرست از آرام‌بخش
• استفاده بیش از حد از الکل
• ضعف عضلانی در قفسه سینه
• مشکلات سیستم عصبی
• ساختار قفسه سینه تغییر شکل داده است

اسیدوز متابولیک چیست؟

اسیدوز متابولیک به جای ریه از کلیه‌ها آغاز می‌شود. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها نتوانند اسید کافی را از بین ببرند یا از مقدار اولیه زیادی آن خلاص شوند.

سه حالت عمده اسیدوز متابولیک وجود دارد:

• اسیدوز دیابتی “Diabetic acidosis” در افراد دیابتی که کنترل ضعیفی دارند، رخ می‌دهد. اگر بدن شما انسولین کافی نداشته باشد، کتون‌ها “ketone” در بدن جمع شده و خون شما را اسیدی می‌کنند.
• اسیدوز هیپرکلورمیک “Hyperchloremic acidosis” در نتیجه از دست دادن بی کربنات سدیم است. این وضعیت به خنثی نگه داشتن خون کمک می‌کند. اسهال و استفراغ هم می‌توانند باعث این نوع اسیدوز شوند.
• اسیدوز لاکتیک “Lactic acidosis” زمانی اتفاق می‌افتد که اسید لاکتیک بیش از حد در بدن شما وجود داشته باشد. دلایل آن می‌تواند شامل مصرف مزمن الکل، نارسایی قلبی، سرطان، تشنج، نارسایی کبدی، کمبود طولانی مدت اکسیژن و کاهش قند خون باشد. حتی ورزش طولانی مدت می‌تواند منجر به تجمع اسید لاکتیک شود.
• اسیدوز توبولی کلیه “Renal tubular acidosis” وقتی رخ می‌دهد که کلیه‌ها قادر به دفع اسید از طریق ادرار نباشند. این شرایط باعث اسیدی شدن خون می‌شود.

 

عوامل خطرزا در ابتلا به اسیدوز چیست؟

عواملی که می‌توانند در بالا بردن ریسک ابتلا به اسیدوز نقش داشته باشند عبارتند از:

• یک رژیم غذایی پرچرب که کربوهیدرات کمی دارد.
• نارسایی کلیه
• چاقی
• کمبود آب بدن
• مسمومیت با آسپیرین “aspirin” یا متانول “methanol”
• دیابت

 

علائم اسیدوز کدامند؟

اسیدوز تنفسی و متابولیکی علائم زیادی دارند. با این حال علائم اسیدوز بر اساس علت آن متفاوت است.

اسیدوز تنفسی

برخی از علائم رایج اسیدوز تنفسی شامل موارد زیر است:

• خستگی یا خواب آلودگی
• خسته شدن سریع و بدون دلیل
• گیجی
• تنگی نفس
• خواب آلودگی
• سردرد

اسیدوز متابولیک

برخی از علائم رایج اسیدوز متابولیک شامل موارد زیر است:

• تنفس سریع و کم عمق
• گیجی
• خستگی
• سردرد
• خواب آلودگی
• بی اشتهایی
• زردی
• افزایش ضربان قلب
• نفسی که بوی خاصی می‎دهد که نشانه‌ای از اسیدوز دیابتی (کتواسیدوز “ketoacidosis”) است.

 

آزمایشات و تشخیص بیماری اسیدوز چگونه است؟

اگر فکر می‌کنید ممکن است به اسیدوز مبتلا شده باشید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص به موقع می‌تواند تفاوت زیادی در سرعت و نحوه بهبودی شما ایجاد کند.

پزشکان با یک سری آزمایش خون منحصربه‌فرد، اسیدوز را تشخیص می‌دهند. یک گاز خون شریانی سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را در خون شما بررسی می‌کند همچنین PH خون شما را نشان می‌دهد. یک صفحه متابولیک پایه‌ای عملکرد کلیه و تعادل pH شما را بررسی می‌کند. همچنین میزان کلسیم، پروتئین، قند خون و الکترولیت شما را اندازه‌گیری می‌کند. اگر این آزمایشات با هم انجام شود، آن‌ها می‌توانند انواع مختلف اسیدوز را تشخیص دهند.

پزشک در صورت تشخیص اسیدوز تنفسی، به بررسی سلامت ریه‌های شما می‌پردازد. این روش ممکن است شامل اشعه ایکس قفسه سینه یا آزمایش عملکرد ریوی باشد.

اگر به اسیدوز متابولیک مشکوک هستید، می‌بایست نمونه ادرار بدهید. پزشکان pH را بررسی می‌کنند تا ببینند آیا بدن شما اسیدها و بازها را به درستی از بین می‌برند یا خیر. به منظور تعیین علت ابتلا به اسیدوز ممکن است آزمایشات اضافی دیگری لازم باشد.

 

درمان اسیدوز چگونه است؟

به طور معمول پزشکان باید بدانند که چه چیزی باعث ایجاد اسیدوز در شما می‌شود تا نحوه درمان آن را تعیین کنند. با این حال‌ برخی از روش‌های درمانی می‌توانند برای همه انواع اسیدوز استفاده شوند. به عنوان مثال این احتمال وجود دارد که پزشک به شما بی کربنات سدیم (جوش شیرین “baking soda”) دهد تا pH خون شما افزایش یابد. این کار می‌تواند از طریق دهان یا قطره داخل وریدی (IV) انجام گردد. درمان انواع دیگر اسیدوز می‌تواند شامل درمان علت زمینه‌ای ابتلا به اسیدوز باشد.

اسیدوز تنفسی

به طور معمول درمان‌های این بیماری به منظور کمک به ریه‌های شما بررسی و طراحی می‌شوند. به عنوان مثال این احتمال وجود دارد که به شما داروهایی داده شود تا مجاری تنفسی را باز یا گشاد نماید. همچنین این امکان وجود دارد که اکسیژن یا دستگاه مداوم فشار هوا (CPAP) برای شما تجویز شود. در صورت انسداد راه هوایی یا ضعف عضلانی، دستگاه CPAP می‌تواند به شما کمک کند تا نفس بکشید.

اسیدوز متابولیک

هر کدام از انواع خاص اسیدوز متابولیک، درمان‌های خاص خود را دارند. به افراد مبتلا به اسیدوز هایپرفلورمیک “hyperchloremic” ممکن است بی کربنات سدیم خوراکی داده شود. اسیدوز ناشی از نارسایی کلیه ممکن است با سدیم سیترات “sodium citrate” درمان شود. بیماران دیابتی، کتواسیدو  “ketoacidosis” مایع IV و انسولین دریافت می‌کنند تا pH آن‌ها متعادل شود. درمان اسیدوز لاکتیک بسته به علت بیماری ممکن است شامل مصرف مکمل‌های بی کربنات، مایعات IV، اکسیژن یا آنتی بیوتیک باشد.

 

عوارض بیماری اسیدوز چیست؟

بدون درمان صحیح و سریع بیماری، اسیدوز ممکن است به عوارض زیر منجر شود:

• سنگ کلیه
• مشکلات مزمن کلیه
• نارسایی کلیه
• بیماری استخوان
• رشد به تأخیر افتاده

 

پیشگیری از اسیدوز چگونه است؟

شما به‌طور کامل نمی‌توانید از اسیدوز جلوگیری نمایید. با این حال مواردی وجود دارد که شما می‌توانید به منظور کاهش خطر ابتلای خود، آن‎ها را انجام دهید.

پیشگیری از اسیدوز تنفسی

به منظور کاهش خطر اسیدوز تنفسی می‌توانید موارد زیر را انجام دهید:

• داروهای آرامبخش را طبق دستور استفاده نمایید و هرگز آن‌ها را همزمان با الکل مصرف نکنید.
• سیگار نکشید. سیگار کشیدن می‌تواند به ریه‌های شما آسیب برساند و تنفس را سخت‌تر کند.
• وزن سالم و استاندارد داشته باشید. چاقی می‌تواند نفس کشیدن را برای شما دشوار نماید.

پیشگیری از اسیدوز متابولیک

به منظور کاهش خطر اسیدوز متابولیک می‌توانید موارد زیر را انجام دهید:

• هیدراته بمانید. آب و مایعات دیگر را به مقدار زیاد بنوشید.
• دیابت خود را کنترل کنید. اگر سطح قند خون خود را به خوبی مدیریت کنید، شما می‌توانید از کتواسیدوز “ketoacidosis” جلوگیری نمایید.
• مصرف الکل را قطع کنید. نوشیدن مزمن می‌تواند تجمع اسید لاکتیک را افزایش دهد.

شما می‌توانید بهترین و موثرترین برنامه‌های ترک سیگار را اجرا نمایید زیرا این موضوع در بهبود و پیشگیری از این بیماری بسیار موثر است.

 

چشم انداز و آینده طولانی مدت اسیدوز

برخی از افراد به طور کامل از اسیدوز بهبود می‌یابند. افراد دیگر در عملکرد اندام، نارسایی تنفسی و نارسایی کلیه مشکل دارند. اسیدوز شدید می‌تواند باعث شوک یا حتی مرگ شود.

میزان بهبودی شما از اسیدوز به علت ابتلا به آن بستگی دارد. درمان سریع و مناسب بیماری به شدت بر بهبودی شما تأثیر می‌گذارد.

 

رژیم مبتنی بر مصرف غذاهای قلیایی

رژیم غذایی قلیایی بر اساس این ایده طراحی شده است که جایگزینی غذاهای اسیدساز با غذاهای قلیایی می‌تواند سلامتی شما را بهبود بخشد.

طرفداران این رژیم حتی ادعا می‌کنند که این روش می‌تواند به مبارزه با بیماری‌های جدی مانند سرطان کمک کند.

این مقاله به بررسی دانش استفاده از رژیم قلیایی می‌پردازد.

همان طور که گفته شد رژیم قلیایی با این بیماری و سرطان مبارزه می‌کند اما ادعای آن توسط علم تأیید نشده است‎. اگرچه این احتمال وجود دارد که این روش با محدود کردن غذاهای فست فودی و ترویج غذاهای گیاهی بیشتر به سلامتی شما کمک کند اما این شیوه هیچ ارتباطی با سطح pH بدن شما ندارد.

 

رژیم قلیایی چیست؟

رژیم قلیایی به عنوان رژیم اسید-قلیایی یا رژیم غذایی خاکستر قلیایی نیز شناخته می‌شود.

فرضیه رژیم این است که شیوه غذایی شما می‌تواند مقدار pH یا میزان اسیدیته یا قلیایی بدن شما را تغییر دهد.

گاهی اوقات متابولیسم شما و تبدیل غذا به انرژی با سوخت وساز بدن مقایسه می‌شود. هر دو شامل یک واکنش شیمیایی است که یک توده جامد را تجزیه می‌کنند.

با این حال واکنش‌های شیمیایی در بدن شما به روشی آهسته و کنترل شده اتفاق می‌افتند.

وقتی همه بخش‌های مواد غذایی هضم می‌شوند، پس مانده خاکسترآن  باقی می‌ماند. به همین ترتیب غذاهای دیگری که می‌خورید با باقیمانده “خاکستر” باقی می‌مانند که به عنوان ضایعات متابولیکی شناخته می‌شوند.

این زباله‌های متابولیکی می‌توانند قلیایی، خنثی یا اسیدی باشند. طرفداران این رژیم غذایی ادعا می‌کنند که زباله‌های متابولیکی می‌توانند به طور مستقیم بر میزان اسیدیته بدن شما تأثیر بگذارند.

به عبارت دیگر اگر غذاهایی می‌خورید که خاکستر اسیدی بر جای می‌گذارند، باعث اسیدی شدن خون می‌شود. اگر غذاهایی می‌خورید که خاکستر قلیایی بر جای می‌گذارند، خون شما را قلیایی می‌کنند.

طبق فرضیه خاکستر اسید، تصور می‌شود خاکستر اسیدی شما را در برابر این بیماری و بیماری‌های دیگر آسیب‌پذیر می‌کند، در حالی که خاکستر قلیایی به عنوان پشتیبان و محافظب بدن در نظر گرفته می‌شود.

شما با انتخاب غذاهای قلیایی بیشتر می‌توانید بدن خود را “قلیایی” کنید و سلامتی خود را بهبود ببخشید.

اجزای غذایی که خاکستر اسیدی بر جای می‌گذارند شامل پروتئین، فسفات و گوگرد هستند، در حالی که اجزای قلیایی شامل کلسیم، منیزیم و پتاسیم هستند.

گروه‌های غذایی خاصی اسیدی، قلیایی یا خنثی در نظر گرفته می‌شوند:

• اسیدی: گوشت، مرغ، ماهی، لبنیات، تخم مرغ، غلات، الکل
• خنثی: چربی‌های طبیعی، نشاسته و قندها
• قلیایی: میوه‌ها، مغزها، حبوبات و سبزیجات

 

خلاصه‌ای درباره رژیم قلیایی

به گفته طرفداران رژیم قلیایی، ضایعات متابولیکی یا خاکستر حاصل از سوخت وساز مواد غذایی می‌تواند به طور مستقیم بر میزان اسیدیته یا قلیایی شدن بدن شما تأثیر بگذارد.

سطح pH عادی و استاندارد در بدن شما

هنگام بحث در مورد رژیم غذایی قلیایی، درک PH بسیار مهم است.

به زبان ساده، PH اندازه‌گیری میزان اسیدی یا قلیایی بودن چیزی است.

مقدار pH از 0-14 متغیر است:

• اسیدی: 0-0-6.9
• خنثی: 7.0
• قلیایی (یا پایه): 7.1–14.0

بسیاری از طرفداران این رژیم غذایی پیشنهاد می‌كنند كه افراد PH ادرار خود را كنترل كنند تا از قلیایی بودن (بیش از 7) و اسیدی (زیر 7) نبودن اطمینان حاصل نمایند.

با این حال توجه به این نکته مهم است که pH در بدن شما بسیار متفاوت است. در حالی که برخی از قطعات اسیدی هستند، برخی دیگر قلیایی هستند سطح مشخصی وجود ندارد.

معده شما مملو از اسید hydrochloric است و به آن pH  2 تا 3.5 می‌دهد که بسیار اسیدی است. این اسیدیته برای تجزیه غذا ضروری است.

از طرف دیگر خون انسان همیشه کمی قلیایی است و pH آن از 7.36-7.44 است.

هنگامی که pH خون شما از حد طبیعی خارج شود، این وضعیت در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد.

با این حال شرایط مذکور فقط در بعضی از بیماری‌های خاص مانند کتواسیدوز ناشی از دیابت، گرسنگی یا مصرف الکل اتفاق می‌افتد.

غذا بر PH ادرار تأثیر می‌گذارد اما بر خون تأثیر نمی‌گذارد

به منظور رسیدگی و توجه به سلامتی، این نکته بسیار مهم است که PH خون شما ثابت بماند.

اگر قرار باشد از محدوده طبیعی خارج شود، سلول‌های شما از کار می‌افتند و در صورت عدم درمان خیلی سریع می‌میرند.

به همین دلیل بدن شما روش‌های موثر بسیاری در جهت تنظیم دقیق تعادل pH خود دارد. این روش به عنوان هموستاز “homeostasis” اسید باز شناخته می‌شود.

در حقیقت تقریباً غیرممکن است که غذا مقدار pH خون را در افراد سالم تغییر دهد، اگرچه نوسانات جزئی در محدوده طبیعی ممکن است رخ دهد.

با این حال می‌توان گفت که غذا مقدار pH ادرار شما را تغییر می‌دهد، اگرچه این اثر تا حدودی متغیر است.

دفع اسیدها در ادرار یکی از اصلی‌ترین راه‌های تنظیم pH خون در بدن است.

اگر یک استیک بزرگ بخورید، چند ساعت بعد ادرار شما اسیدی‌تر خواهد شد زیرا بدن زباله‌های متابولیکی را از سیستم شما خارج می‌کند.

بنابراین pH ادرار شاخص ضعیفی برای بررسی pH کلی بدن و سلامت عمومی است. همچنین این شرایط می‌تواند تحت تأثیر عواملی به غیر از رژیم غذایی شما قرار بگیرد.

 

منابع:

www.webmd.com

www.healthline.com