بیماری شقاق مقعدی چیست؟ علائم و درمان شقاق مقعدی

بیماری شقاق مقعدی یا فیشر، پارگی در پوشش نزدیک به کانال مقعد است. یکی از علائم شقاق مقعد، درد در حین اجابت مزاج است. شکاف مقعد بیماری کاملاً شایع است، به طوری که از هر 10 نفر حدود یک نفر در مقاطعی از زندگی خود به این عارضه مبتلا می‌شود. بیماری شقاق مقعدی بر هر دو جنس (مردان و زنان) تأثیر می‌گذارند و افراد در هر سنی به آن مبتلا می‌شوند. اما کودکان و جوانانِ بین 10 تا 30 سال بیشتر احتمال دارد که دچار بیماری فیشر شوند. با این حال، برای شناخت بیشتر این عارضه با مقاله دیگری از رسا همراه باشید.

 

شقاق مقعدی چیست؟

فیشر، بریدگی یا پارگی در ناحیه مقعد است (دهانه‌ای که از طریق آن مدفوع از بدن خارج می‌شود) که به سمت بالا در کانال مقعد گسترش می‌یابد. شقاق، یک بیماری شایع کانال مقعد است که شش تا 15 درصد از مراجعین برای جراحی روده بزرگ، از چنین عارضه‌ای رنج می‌برند. این بیماری بر مردان و زنان و جوان و پیر به طور یکسان تأثیر می‌گذارند. دهانه مقعد معمولاً هنگام اجابت مزاج ایجاد درد می‌کند. شقاق مقعدی شایع‌ترین علت خونریزی روده در دوران نوزادی است.

این بیماری در بافت «آنودرم» رخ می‌دهد که در کانال مقعد امتداد یافته است. برخلاف پوست، آنودرم هیچ مو و غدد عرق یا غدد چربی ندارد و حاوی تعداد زیادی اعصاب حسی است که احساس درد را ایجاد می‌کنند (فراوانی اعصاب نشان می‌دهد که شقاق مقعد چقدر دردناک است). آنودرم در مسیر مشخصی در قسمت تحتانی روده به نام «خط دندانه‌دار» ادامه پیدا می‌کند.

 

علت بیماری شقاق مقعدی

بیماری فیشر در اثر آسیب به کانال روده و مقعد ایجاد می‌شود. شقاق ممکن است در اثر یبوست نیز پدیدار شود. گاهی اوقات، قرار دادن یک دماسنج رکتال، آندوسکوپ یا کاوشگر سونوگرافی (برای بررسی غده پروستات) می‌تواند منجر به آسیب برای ایجاد شقاق شود. در هنگام زایمان، ممکن است آسیب به میاندوراه (فاصله میان مقعد و آلت تناسلی) وارد شود.

شایع‌ترین محلِ ایجاد شقاق فیشر در زنان و مردان، خط میانی – خلفی (عقبی) در کانال مقعد است (مقعد نزدیکترین بخش مقعد به ستون فقرات). شقاق به دلیل پیکربندی عضلانی که مقعد را احاطه کرده است به صورت خلفی می‌باشد. این مجموعه عضلانی که به آن اسفنکترهای مقعدی خارجی و داخلی گفته می‌شوند، زیر کانال مقعد را پشتیبانی می‌کنند. هنگامی که پارگی در آنودرم رخ می‌دهد، به احتمال زیاد در قسمت خلفی به وجود آمده است. در خانم‌ها نیز به دلیل قرار گرفتن مهبل در مجاورت مقعد، حمایت ضعیفی از کانال مقعد جلویی وجود دارد. به همین دلیل ، 10 درصد شقاق در زنان قدامی است، در حالی که تنها یک درصد در مردان به این صورت می‌باشد. در انتهای پایین فیشرها ممکن است یک عارضه پوستی تشکیل شود که به آن پاپیلای مقعدی هیپرتروفیه (Sentinel Pile) یا زائده نگهبان گفته می‌شود.

هنگامی که در محل‌هایی غیر از خط میانی و به صورت خلفی یا بیرونی شقاق رخ می‌دهد، باید این گمان برود که مشکلی غیر از آسیب یا پارگی ایجاد شده است. سایر علل شقاق، سرطان مقعد، بیماری کرون، لوسمی و همچنین بسیاری از بیماری‌های عفونی از جمله سل، عفونت های ویروسی (سیتومگگالو ویروسی یا تبخال)، سفلیس، سوزاک، کلامیدیا، کانسیروئید (Hemophilus ducreyi) و ایدز (HIV) است. در بین بیماران مبتلا به بیماری کرون، 4٪ دچار بیماری شقاق مقعدی می‌شوند و نیمی از کل مبتلایان به بیماری کرون سرانجام دچار زخم مقعد شده که ممکن است مانند یک شقاق به نظر برسند.

مطالعات کانال مقعد در بیماران مبتلا به شقاق نشان می‌دهند که ماهیچه‌های اطراف کانال مقعد به شدت منقبض می‌شوند، در نتیجه فشار در کانال ایجاد شده و به طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد. دو عضله‌ای که کانال مقعد را احاطه کرده‌اند اسفنکتر مقعد خارجی و اسفنکتر مقعد داخلی (که قبلاً بحث شده است) هستند. اسفنکتر مقعد خارجی عضله‌ای است که می‌توان آن را آگاهانه کنترل کرد. بنابراین، هنگامی که نیاز به حرکت روده جهت اجابت مزاج داریم، می‌توانیم اسفنکتر خارجی را محکم کرده و از حرکت روده جلوگیری کنیم، یا می‌توانیم آن را آرام کرده و اجازه دهیم روده حرکت کند. از طرف دیگر، اسفنکتر مقعد داخلی یک عضله غیر ارادی است، یعنی عضله‌ای که نمی‌توانیم کنترل کنیم! اسفنکتر داخلی دائماً منقبض شده و به طور معمول از نشت مقادیر کمی مدفوع از روده جلوگیری می‌کند. هنگامی که بار قابل توجهی از مدفوع به روده می‌رسد، اسفنکتر مقعد داخلی به طور خودکار شُل می‌شود تا اجازه دهد مدفوع عبور کند (مگر اینکه اسفنکتر مقعد خارجی آگاهانه سفت شود).

هنگامی که شقاق مقعدی وجود دارد، اسفنکتر مقعد داخلی منقبض است. اسفنکتر مقعد داخلی برای چند ثانیه قبل از بازگشت دوباره به استراحت، با شدت بیشتری حرکت انقباض را انجام می‌دهد. تصور می‌شود که حالت استراحت و انقباض بیش از حد اسفنکتر مقعد داخلی، لبه‌های شقاق را از هم جدا کرده و از بهبودی فیشر جلوگیری می‌کند.

خون‌رسانی به مقعد و کانال مقعد نیز ممکن است در بهبود ضعیف شقاق‌ها نقش داشته باشد. مطالعات آناتومیک و میکروسکوپی کانال مقعد نشان می‌دهند که در 85 درصد از افراد که قسمت خلفی کانال مقعد (جایی که بیشتر شقاق ایجاد می‌شوند) خون کمتری نسبت به سایر قسمت‌های کانال مقعد وجود دارند. علاوه بر این، مطالعات سونوگرافی که جریان خون را اندازه‌گیری می‌کنند نشان می‌دهند که کانال مقعد خلفی کمتر از نیمی از جریان خون سایر قسمت‌های کانال را دارا است. این جریان خون نسبتاً ضعیف می‌تواند عاملی برای جلوگیری از بهبود شقاق باشد. همچنین افزایش فشار در کانال مقعد به دلیل اسپاسم اسفنکتر مقعد داخلی ممکن است رگ‌های خونی کانال مقعد را فشرده کرده و جریان خون را به مقدار بیشتری کاهش دهد.

 

علائم شقاق مقعدی

افراد مبتلا به بیماری فیشر همیشه درد مقعد را تجربه می‌کنند که با حرکات روده (اجابت مزاج) بدتر می‌شود. نشانه‌های شایع این بیماری شامل:

• درد ناشی از اجابت مزاج ممکن است کوتاه یا طولانی باشد. اما درد معمولاً بین حرکت‌های روده فروکش می‌کند.
• درد می‌تواند به حدی شدید باشد که بیماران تمایلی به انجام اجابت مزاج نداشته باشند، بنابراین ممکن است یبوست آنها بدتر شود. علاوه بر این، یبوست می‌تواند منجر به عبورِ مدفوع بزرگ‌تر و سخت‌تر شود که باعث آسیب بیشتر شده و شقاق را بدتر می‌کند.
• خونریزی در مقادیر اندک، خارش و ترشحات نامطبوع ممکن است به دلیل تخلیه چرک از شقاق رخ دهد.

همان‌طور که قبلاً نیز گفته شد، شقاق مقعدی معمولاً در نوزادان منجر به خونریزی می‌شود.

تشخیص بیماری شقاق مقعدی

یک تاریخچه دقیق معمولاً نشان می‌دهد که آیا شقاق مقعد وجود دارد یا خیر و بررسی آرام از مقعد می‎تواند وجود آن را تأیید کند. اگر برآمدگی ملایم در لبه‌های مقعد، شقاق را نشان ندهد، بررسی دقیق‌تر پس از انجام بی‌حسی موضعی ممکن است لازم باشد. ممکن است یک «گوش پنبه» وارد مقعد شود تا منبع درد به آرامی مشخص شود.

شقاق حاد مقعدی به نظر می‌رسد مانند یک پارگی خطی است. فیشر مزمن غالباً شامل یک منگوله پوستی در لبه مقعد (پاپیلای مقعدی هیپرتروفیه)، لبه‌های ضخیم شقاق با فیبرهای عضلانی اسفنکتر داخلی می‌باشد که در پایه فیشر قابل مشاهده است و پاپیای مقعد بزرگ شده در انتهای فوقانی شقاق در کانال مقعد است.

اگر خونریزی روده وجود داشته باشد، ارزیابی آندوسکوپی با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر لازم است تا احتمال بروز یک بیماری جدی‌تر از مقعد و روده را به کلی رد کند. سیگموئیدوسکوپی که فقط قسمت دیستال روده بزرگ را بررسی می‌کند، ممکن است در بیماران جوان‌تر از 50 سال که دارای شقاق مقعد معمولی هستند، منطقی به نظر برسد. در بیمارانی که سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ دارند یا سن آنها بیشتر از 50 سال است، کولونوسکوپی که کل روده بزرگ را معاینه می‌کند، توصیه می‌شود. شقاق غیرمعمولی که ممکن است وجود بیماری‌های دیگر را نشان دهد، همان‌طور که قبلاً مورد بحث قرار گرفت، نیاز به سایر مطالعات تشخیصی از جمله کولونوسکوپی و دستگاه گوارش فوقانی (UGI) و اشعه X از روده کوچک دارد.

درمان شقاق مقعدی

مانند سایر بریدگی‌های کوچک بر روی پوست، یک شقاق مقعدی اغلب طی چند هفته به خودی خود بهبود می‌یابد. با این حال، اگر فیشر دارید باید سریعاً به دکتر مراجعه کنید، زیرا می‌تواند توصیه ها و داروهایی را برای کمک به سهولت در علائم شما ارائه دهد تا در بهبود آن به شما کمک کند. بیشتر شقاق‌های مقعدی با درمان بهبود می‌یابند، اما اگر توصیه‌های لازم اجرا نشوند، می‌توانند دوباره ایجاد شوند.

خود درمانی

تعدادی از اقدامات خود درمانی که پزشک معالج ممکن است برای رفع یبوست و کاهش درد ناشی از شقاق مقعدی توصیه کند. رفع یبوست باعث می‌شود که بیماری شقاق مقعدی بهبود یابد و احتمال بروز مشکلات بیشتر در آینده کاهش یابد.

اقدامات خودیاری شامل موارد زیر هستند:

• مقدار زیادی غذای پرفیبر در رژیم غذایی مانند میوه و سبزیجات باید لحاظ شوند.
• با نوشیدن مقدار زیادی آب، باید از کم آبی بدن خودداری شود.
• ورزش بیشتر، برای مثال پیاده‌روی روزانه یا دویدن باید در نظر گرفته شود.
• در رفتن به دستشویی و انجام اجابت مزاج تأخیر نیاندازید.
• اگر از دستمال مرطوب استفاده می‌کنید، از محصولاتی که حاوی رایحه یا الکل هستند اجتناب کنید، زیرا این امر می‌تواند باعث ناراحتی یا خارش بیشتر شود. اگر از دستمال توالت استفاده می‌کنید، از محصولات نرم استفاده کنید.
• چند بار در روز، به خصوص بعد از اجابت مزاج، باسن خود را در وان گرم قرار داده تا عضلات داخل مقعد شُل شوند.

درمان بیماری شقاق با استفاده از دارو

تعدادی از داروهای مختلفی وجود دارند که پزشک معالج ممکن است به بیمار کمک کند علائم خود را کاهش دهد و شقاق معده را درمان کند:

ملین

ملین‌ها نوعی دارو هستند که می‌توانند به بیمار در بهبودی سریع کمک کنند. معمولاً در بزرگسالان با شقاق مقعدی، قرص‌های مسهل کننده یا گرانول‌ها تجویز می‌شوند. این داروها جهت حفظ مایعات، باعث نرم‌تر شدن مدفوع می‌شوند.

معمولاً كودكانی كه شقاق مقعدی دارند، محلول خوراكی مِلین اسمزی را تجویز می‌كنند. این نوع ملین منجر به افزایش مقدار مایعات در روده می‌شود. پزشک معالج ممکن است شروع به درمان با دوز کم و افزایش تدریجی آن کند تا زمانی که بتوان هر یک یا دو روز یکبار آن را استفاده کرد.

تری نیترات گلیسریل (GTN)

اگر علائم بیمار طی یک یا دو هفته بهبود نیابد، پزشک معالج ممکن است داروی به نام تری نیترات گلیسریل را تجویز کند. این دارو پمادی است که در کانال مقعد استفاده می‌شود به مدت دو بار در روز استفاده می‌شود.

تری نیترات گلیسریل با گسترش رگ‌های خونی در داخل و اطراف مقعد، به افزایش خونرسانی به شقاق و کمک به بهبود سریع‌تر آن کار می‌کند. همچنین می‌تواند به کاهش فشار در کانال مقعد کمک کند تا درد را کاهش دهد.

بیمار معمولاً باید حداقل شش هفته یا تا زمانی که شقاق کاملاً بهبود یابد، از پماد GTN استفاده کند. بیشتر شقاق‌های حاد (کمتر از شش هفته) با درمان تری نیترات گلیسریل بهبود می‌یابند. در صورت استفاده صحیح، از هر 10 شقاق مزمن حدود هفت مورد درمان می‌شود.

سردرد یک عارضه جانبی بسیار رایج پماد GTN است که تقریباً نیمی از افرادی که از آن استفاده می‌کنند را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین برخی از افراد بعد از استفاده از پماد احساس سرگیجه دارند. GTN برای کودکان مناسب نیست و باید در زنان باردار یا شیرده با احتیاط مصرف شود.

بی‌حسی موضعی

اگر به خصوص درد شدید مقعدی وجود دارد، پزشک معالج ممکن است قبل از انجام اجابت مزاج، بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن مقعد را به کار ببرد. داروی موضعی همان داروهایی است که مستقیماً در منطقه آسیب دیده اعمال می‌شود. این داور به بهبودی شقاق کمک نمی‌کند، اما می‌تواند به کاهش درد کمک کند. لیدوکائین رایج‌ترین بی‌حسی موضعی برای بیماری شقاق مقعدی است.

مسدودکننده‌های کلسیم

مسدودکننده‌های کلسیم مانند «دیلتیازم» نوعی دارو است که معمولاً برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شود. با این حال، مسدودکننده‌های موضعی کلسیم که مستقیماً روی مقعد اعمال می‌شوند، همچنین در معالجه برخی از افراد با شقاق مقعد مفید هستند.

عوارض جانبی این دارو می‌تواند شامل سردرد، سرگیجه و خارش یا سوزش باشند. هر عارضه جانبی پس از عادت کردن بدن بیمار به دارو طی چند روز از بین می‌روند. به نظر می‌رسد مسدودکننده‌های موضعی به اندازه پماد GTN برای درمان شقاق مقعد مؤثر هستند.

تزریق سم بوتولینوم

سم بوتولین یک روش درمانی نسبتاً جدید برای بیماری فیشر است. بوتولینوم، سمی قوی است که در دوزهای کم بی‌خطر است. می‌توان با تزریق این سم برای فلج کردن عضله اسفنکتر استفاده کرد. این امر باید مانع از اسپاسم عضلات شده و به کاهش درد کمک کرده و باعث بهبودی شقاق می‌شود. دقیقاً مشخص نیست که تزریق سم بوتولینوم برای شقاق مقعدی چقدر مؤثر است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که برای بیش از نیمی از افراد مبتلا به فیشر مفید هستند.

عمل جراحی برای درمان بیماری شقاق مقعدی

در صورت عدم استفاده از درمان‌های دیگر ممکن است جراحی توصیه شود. به طور کلی، جراحی به عنوان مؤثرترین درمان برای شقاق مقعد شناخته می‌شود که در 90٪ از افراد نتایج طولانی مدت خوبی را نشان داده است. تکنیک‌های مختلف جراحی وجود دارند، که می‌توان برای درمان شقاق مقعدی استفاده شود که عبارتند از:

اسفنکتروتومی جانبی

اسفنکتروتومی جانبی شامل ایجاد یک برش کوچک در حلقه عضله اطراف کانال مقعد (اسفنکتر) است، تا به کاهش تنش در کانال مقعد کمک کند. این امر باعث می‌شود تا شقاق مقعد بهبود یابد و احتمال ابتلا به فیشر بیشتر را کاهش دهد.

این یک عمل جراحی کوتاه و نسبتاً ساده است که معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. اسفنکتروتومی جانبی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان بیماری شقاق مقعدی است که دارای سابقه موفقیت‌آمیز است. بیشتر افراد طی دو تا چهار هفته کاملاً بهبود می‌یابند. اغلب یک نفر از 20 نفری که این نوع جراحی را تجربه می‌کنند، به علت آسیب دیدگی به عضلات مقعدشان، کنترل روده (بی‌اختیاری روده) خود را به طور موقتی از دست می‌دهد.

فلپ‌های مقعدی پیشرفته

فلپ‌های مقعد پیشرفته شامل گرفتن بافت سالم از قسمت دیگری از بدن شما و استفاده از آن برای ترمیم شکاف و بهبود خونرسانی به محل شقاق است. این روش ممکن است برای درمان شقاق‌های مقعدی طولانی مدت (مزمن) ناشی از بارداری یا آسیب دیدگی کانال مقعد توصیه شود.

 

پیشگیری از بیماری شقاق مقعدی

شقاق مقعد می‌تواند در هر فردی و در هر سنی رخ دهد. با افزایش سن، احتمال بروز فیشر کاهش می‌یابد. افرادی که در گذشته دچار شقاق بودند، در آینده بیشتر احتمال ابتلا دوباره به بیماری را دارند. اما پیشیگیری همیشه بهترین درمان است!

پیشگیری برای شقاق در نوزادان:

• پوشک را مرتباً عوض کنید.
• اگر علت آن یبوست باشد، درمان غذایی را پیش بگیرید.

پیشگری برای شقاق در بزرگسالان:

• ناحیه مقعد را خشک نگه دارید.
• ناحیه مقعد را با مواد نرم، یک پارچه مرطوب یا پد پنبه‌ای پاک کنید. از کاغذ توالت با سطح خشن خودداری کنید.
• بی‌درنگ تمام موارد یبوست و اسهال را درمان کنید.
• از تحریک ناحیه مقعد خودداری کنید.

چشم انداز بیماران مبتلا به بیماری فیشر

بیماری شقاق مقعدی به هیچ عنوان باعث مرگ نمی‌شود، ولی اگر به درستی مراحل درمان طی نشود امکان عود کردن آن بالا خواهد رفت. درمان می‌تواند در ساده‌ترین حالت یعنی رعایت رژیم غذایی مناسب انجام شود، در صورتی که بیمار پایبند به برنامه درمانی خود باشد. بنابراین، می‌توان چشم انداز بیماران مبتلا به فیشر بسیار امیدوارکننده و روشن در نظر گرفته شود.

 

منبع:

www.medicinenet.com