بوتولیسم نوعی بیماری جدی است که در اثر سم بوتولینوم “botulinum” ایجاد میشود. این سم باعث فلج میشود. فلج از صورت شروع شده و به اندام‌های دیگر گسترش می‌یابد. اگر این سم به عضلات تنفسی برسد، میتواند نارسایی تنفسی ایجاد کند.
این سم توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم “Clostridium botulinum (C. botulinum)”، تولید میشود.
به طور کلی انواع بوتولیسم منجر به فلج میشود، بنابراین هر مورد بوتولیسم به عنوان یک فوریت پزشکی درمان میشود.
در گذشته این بیماری اغلب کشنده بوده اما آنتی توکسین‌ها “antitoxins” یا ضد سم، چشم انداز چشمگیری را ایجاد کرده است.
در سال 2015، ایالات متحده بزرگ‌ترین حجم شیوع بوتولیسم در 40 سال گذشته را مشاهده کرد. این وضعیت از مصرف سیب زمینی‌های کنسرو خانگی که در یک وعده غذایی تقسیم می‌شدند، نشأت گرفت.
فهرست مطالب
علائم بیماری بوتولیسم
بوتولیسم یک بیماری جدی است که توسط سم بوتولینوم ایجاد میشود.
علائم و نشانه‌ها به نوع بوتولیسم بستگی دارد.
در بوتولیسم ناشی از غذا علائم و نشانه‌ها شامل حالت تهوع، استفراغ و اسهال و به دنبال آن یبوست و اتساع شکم است. این احتمال وجود دارد ضعف بدنی ایجاد شود و تنفس نیز دشوار باشد. به طور معمول علائم بین 18 تا 36 ساعت پس از مصرف غذای آلوده ظاهر می‌شوند اما این وضعیت ممکن است بین 3 ساعت تا 8 روز متفاوت باشد.
در بوتولیسم زخم، اعصابی که مغز را به ستون فقرات متصل می‌کنند (معروف به اعصاب جمجمه) اولین علائم را ایجاد می‌کنند. سپس این حالت به بقیه بدن منتقل میشود. دوره کمون بیماری از 4 روز تا 2 هفته است.
علائم و نشانه‌های عصبی بوتولیسم نوع بزرگسالان، مواد غذایی و زخم یکسان است اما علائم بوتولیسم زخم ممکن است در زمان طولانی‌تری خود را نشان دهد.
این احتمال وجود دارد که بیمار دچار دو بینی یا تاری دید، پلک‌های افتاده، ضعف صورت، خشکی دهان، دیسفاژی “dysphagia” یا مشکل در بلع و اختلال در گفتار شود. همچنین در این شرایط عضلات ضعیف می‌شوند.
در مرحله بعدی بیماری، فلج اندام‌ها آغاز میشود. بدون درمان این بیماری، در نهایت عضلات تنفسی بیمار فلج شده و منجر به نارسایی تنفسی و مرگ میشود.
بیمار در طی روند اولیه بیماری هوشیار است.
در بوتولیسم نوزادان، علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر است:
- یبوست
- تغذیه ضعیف
- خلق و خوی بد
- گریه و ناله بیش از حد نوزاد در هنگام غذا دادن
- افتادگی پلک‌ها
- تغییر در حالت صورت
- بی حالی و خستگی
- مشکلات تنفسی
- واکنش‌های کند یا نامناسب
- ضعف و گریه و زاری
- ضعف بدنی و عضلانی
- واکنش بدون محدودیت و غیر قابل کنترل
- چشم‌های متمرکز و زل زده
- ضعف در خوردن
دوره کمون در بوتولیسم نوزاد از 3 روز تا 30 روز متفاوت است.
علل بیماری بوتولیسم
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، سم بوتولینوم سمی است که توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم (C. botulinum) تولید میشود، در خاک رایج است و در آب تصفیه نشده نیز وجود دارد. این سم میتواند به عنوان یک هاگ یا قارچ “spore” مقاوم در این محیط‌ها زنده بماند.
باکتری C. botulinum، هاگ تولید میکند که میتواند در غذاهای نگهداری شده یا کنسرو شده زنده بماند. در این محیط و در شرایط گفته شده، این مواد سم تولید می‌کنند. حتی مقدار کمی از سم در هنگام مصرف میتواند باعث مسمومیت شدید شود.
انواع متختلف بوتولیسم:
بیماری ناشی از سم بوتوایوم میتواند به دسته‌های زیر تقسیم شود:
-
بوتولیسم غذایی.
این نوع از بوتولیسم در اثر مصرف مواد غذایی حاوی سم بوتولینوم ایجاد میشود.
-
بوتولیسم زخم.
این نوع از بیماری میتواند در صورت ورود باکتری به زخم باز و تولید سموم در داخل زخم ایجاد گردد. مصرف کنندگان داروهای تزریقی در معرض ابتلا به این نوع بوتولیسم قرار دارند.
-
بوتولیسم نوزاد.
این نوع از بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که نوزاد باکتری یا هاگ آن‌ها را مصرف کند و این باکتری‌ها در روده رشد کنند. بوتولیسم نوزاد در ایالات متحده، بیشتر از خوردن عسل یا شربت ذرت ناشی میشود. همچنین این باکتری ممکن است به طور طبیعی در مدفوع نوزاد نیز ظاهر شود.
-
بوتولیسم روده بزرگسالان.
این نوع از بیماری نوعی بوتولیسم نادر است و زمانی اتفاق می‌افتد که جسم یا باکتری خارجی در دستگاه گوارش یک بزرگسال لانه کند.
-
بوتولیسم لاتروژنیک “Latrogenic”.
این نوع از بیماری میتواند از طریق مصرف بیش از حد سم بوتولیسم یا بوتاکس رخ دهد. مواردی از این نوع بوتولیسم به دنبال تجویز درمانی بوتاکس ایجاد شده است.
جلوگیری از بیماری بوتولیسم
به منظور کاهش خطر بوتولیسم زخم، به افراد توصیه میشود برای هرگونه زخم خود به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشند و همچنین از تزریق داروهای بدون نسخه خودداری کنند.
به منظور اطمینان از ایمنی مواد غذایی، رعایت بهداشت مواد غذایی بسیار مهم است.
این سم میتواند در غذاهایی که به درستی کنسرو نشده‌اند، رشد کند.
- هنگام نگهداری طولانی مدت غذا در خانه دستورالعمل‌های معتبر را با دقت دنبال کنید یا از کنسرو کردن غذا در خانه خودداری کنید.
- غذاهای فرآوری شده در منزل را حداقل 10 دقیقه قبل از خوردن بجوشانید، حتی اگر هیچ نشانه‌ای از فساد در غذا مشخص نباشد.
- مواد غذایی کنسرو شده را جهت بررسی سلامت آن نچشید. قوطی‌هایی که برآمده هستند، نشتی دارند یا به نظر می‌رسد آسیب دیده‌اند را دور بریزید.
- سیب زمینی‌هایی که در فویل پخته شده‌اند را گرم نگه دارید تا زمانی که مجددا آن را مصرف کنید.
- به نوزادان زیر 12 ماه شربت عسل یا ذرت ندهید.
- اطمینان حاصل کنید که همه غذاها به خوبی پخته شده‌اند.
- روغنهای حاوی سیر یا گیاهان دیگر را در یخچال نگهداری کنید.
جوشاندن ماده غذایی یا کنسرو شده میتواند فرم رویشی باکتری یا قارچی را کنترل کند و همچنین سم تولید شده را از بین ببرد.
با این حال اگرچه 10 دقیقه جوشاندن غذا میتواند سم را از بین ببرد اما تخریب هاگ‌ها به حداقل حرارت 248 درجه فارنهایت یا 120 درجه سانتیگراد نیاز دارد یا می‌بایست حداقل به مدت 30 دقیقه در قابلمه یا زودپز قرار داشته باشد.
علت این توصیه این است که هاگ در برابر محیط‌های سخت بسیار مقاوم است و حتی پس از چندین ساعت جوشیدن می‌توانند زنده بمانند. اسپورها را میتوان با درجه حرارت بسیار بالا مانند دمای استفاده شده در بخش‌های تجاری (برای کنسرو کردن استفاده میشود) از بین برد.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) “پنج کلید جهت تهیه غذای سالم” را با تمرکز بر موارد زیر تأکید میکند:
- تمیز و سالم نگه داشتن مواد اولیه و مواد غذایی
- جدا کردن غذای خام و پخته شده
- پخت و پز کامل مواد غذایی
- نگهداشتن غذا در دمای ایمن
- شستشو با استفاده از آب تمیز و مواد شوینده
تمرکز بر این موارد در هنگام مسافرت افراد، به ویژه به کشورهایی که دسترسی به آب تمیز، بهداشت و امکانات اولیه ممکن است محدود باشد، اهمیت دارد.
همیشه نمی‌توان از بوتولیسم جلوگیری کرد. این احتمال وجود دارد که سم بعد از تمیز کردن خانه در گرد و غبار به وجود آمده مشاهده گردد. والدین می‌بایست از علائم بیماری کودک آگاه باشند و در صورت لزوم اقدامات اولیه را انجام دهند.
منابع غذایی
به طور کلی غذاهای آلوده عبارتند از:
- سبزیجات کنسرو شده در منزل
- گوشت خوک و ژامبون پخته شده
- ماهی خام یا دودی
- عسل
- شربت ذرت
به عنوان مثال غذاهای کنسرو خانگی، ماهی فرآوری شده (تن ماهی) و آبزیان دیگر می‌توانند منبع اصلی تولید سم باشند.
بوتولیسم در غذاهای اسیدی با pH 4.5 یا کمتر رشد نمی‌کند.
تشخیص بیماری بوتولیسم
تشخیص بوتولیسم نوزاد پس از آزمایش مدفوع یا نمونه تنقیه “enema” تأیید میشود. اگر پزشک مشکوک به بوتولیسم باشد، درمان می‌بایست بلافاصله و بدون هیچگونه تعللی با یک ضد سم جهت بازگشت به حالت طبیعی آغاز شود.
اگر سابقه و معاینه فیزیکی بیمار، نشان دهنده بوتولیسم باشد، پزشک آن را در نظر می‌گیرد اما چون سایر بیماری‌ها علائم مشابهی دارند، به منظور رد این موارد آزمایش تشخیصی لازم است.
آزمایش‌های تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اسکن مغز
- معاینه مایع مغزی نخاعی
- الکترومیوگرافی “electromyography”
- آزمایش کلرید ادروفونیوم “edrophonium chloride” جهت تشخیص میاستنی گراویس “myasthenia gravis”
اگر سم در مواد غذایی مصرف شده، معده، استفراغ، مدفوع یا محتویات روده شناسایی شود، تشخیص قطعی بیماری داده میشود.
در موارد بسیار حاد ممکن است سم در خون تشخیص داده شود.
درمان بیماری بوتولیسم
بیماران مبتلا به بوتولیسم باید در بیمارستان بستری شوند.
به نوزادان Botulism Immune Globulin Intravenous-Human داده میشود که به آن BIG-V یا BabyBIG نیز می‌گویند.
کسانی که دارای مشکلات تنفسی هستند، در یک دستگاه تنفس قرار خواهند گرفت و ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها به دستگاه تنفس و همچنین پرستاری شدید نیاز داشته باشند. با گذشت زمان، فلج بیمار ممکن است بهبود یابد.
بلافاصله حتی قبل از دریافت نتایج آزمایش تشخیصی به بیمار مشکوک به بوتولیسم، آنتی توکسین تزریق میشود.
اگر عفونت ناشی از زخم باشد، لازم است زخم با جراحی درمان شود. ناحیه اطراف زخم برداشته میشود؛ به این فرآیند debridement گفته میشود. آنتی بیوتیک‌ها نیز جهت جلوگیری از عفونت ثانویه تجویز می‌شوند.
آنتی توکسین
اگر بوتولیسم ناشی از غذا یا زخم به موقع تشخیص داده شود، آنتی توکسین تزریقی خطر عوارض را کاهش می‌دهد. آنتی توکسین خود را به سمی متصل میکند که هنوز در خون شما جریان دارد. آنتی توکسین از آسیب سم به اعصاب شما جلوگیری میکند.
با این حال آنتی توکسین نمی‌تواند صدمه‌ای را که قبلا ایجاد شده است، به حالت اولیه برگرداند. خوشبختانه اعصاب دوباره احیا می‌شوند. بسیاری از افراد به طور کامل بهبود می‌یابند اما ممکن است ماه‌ها طول بکشد و درمان طولانی‌تر شود.
نوع دیگری از آنتی توکسین، معروف به گلوبولین بوتولیسم “botulism immune globulin”، به منظور درمان نوزادان استفاده میشود.
آنتی بیوتیک‌ها
به منظور درمان بوتولیسم زخم، آنتی بیوتیک توصیه میشود. این داروها برای انواع دیگر بوتولیسم توصیه نمی‌شوند زیرا می‌توانند سرعت انتشار سموم را تسریع کنند.
کمک به نفس کشیدن
اگر در تنفس مشکلی دارید، این احتمال وجود دارد تا چند هفته آینده که به تدریج اثرات سم کاهش می‌یابد، به یک دستگاه تهویه مکانیکی نیاز داشته باشید. دستگاه تهویه هوا “ventilator” از طریق لوله‌ای که از طریق بینی یا دهان به مجاری تنفسی شما وارد میشود، اکسیژن را وارد ریه‌ها میکند.
توانبخشی
پس از بهبودی، به منظور بهبود گفتار، بلع و سایر عملکردهای شما که تحت تأثیر بیماری ایجاد شده است به درمان نیاز خواهید داشت. این نوع درمان، عملکردهای طبیعی شما را بازمی‌گرداند و به تقویت هر یک از آن‌ها کمک میکند. توانبخشی بعد از بهبودی از بیماری بوتولیسم بسیار مهم و ضروری است.
آماده شدن جهت قرار شما با پزشک
ابتدا شما می‌توانید به پزشک مراقبت‌های اولیه خود مراجعه کنید. با این حال احتمالاً شما به منظور معالجه فوری به بیمارستان اعزام خواهید شد. در بیمارستان به چندین پزشک از جمله پزشکان متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) “neurologist” و بیماری‌های عفونی مراجعه خواهید کرد.
آنچه شما در مقابل بیماری بوتولیسم می‌توانید انجام دهید
هر دارویی که مصرف می‌کنید را با خود به همراه داشته باشید و در مورد ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که استفاده می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید.
سوالاتی که در مورد بیماری بوتولیسم تمایل دارید از دکتر بپرسید را یادداشت نمایید. اگرچه ممکن است زمان نوشتن سوالات خود را قبل از اولین قرار ملاقات نداشته باشید اما هر سوالی را که می‌خواهید در قرارهای بعدی خود بپرسید، یادداشت کنید.
برخی از سوالات اساسی در مورد بیماری بوتولیسم که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- چگونه به بوتولیسم مبتلا شده‌ام؟
- آیا مشکلات من ماندگار خواهد بود؟
- چه عوارض جانبی از درمان انتظار داشته باشم؟
- آیا محدودیت‌های غذایی برای من وجود دارد که باید آن‌ها را رعایت کنم؟
- چگونه می‌توانم از تکرار این اتفاق و بازگشت بیماری جلوگیری کنم؟
تمام سوالات خود را از پزشک بپرسید.
پزشک در مقابل سوالات شما در مورد بیماری بوتولیسم چه واکنشی دارد؟
احتمالاً پزشک شما چندین سوال از شما می‌پرسد. این سوالات عبارتند از:
- چه زمانی علائم بیماری را مشاهده کردید؟
- آیا علائم شما مداوم بوده است یا گاه به گاه؟
- آیا شما یا فرزندتان اخیراً غذای کنسروی خورده‌اید؟
- اگر نوزاد شما بیمار است، آیا عسل مصرف کرده است؟
- آیا شخص دیگری نیز غذای مشکوک به بیماری را خورده است؟
عوارض بیماری بوتولیسم
در بیشتر موارد، بوتولیسم نوزاد هیچ اثر طولانی مدتی ندارد. طبق گزارشات NIH، کمتر از 1 درصد موارد ابتلای نوزادان در ایالات متحده کشنده بوده است. حدود 50 سال پیش، نیمی از بیماران مبتلا به بوتولیسم فوت می‌کردند، در حالی که در حال حاضر به بین 3 تا 5 درصد تقلیل یافته است.
نارسایی تنفسی ناشی از بوتولیسم میتواند منجر به مرگ شود.
بیماران با علائم شدید ممکن است به مدت چند ماه به دستگاه تنفس و گاهی مراقبت‌های پزشکی و پرستاری شبانه روزی نیاز داشته باشند. خستگی و تنگی نفس ممکن است سال‌ها با بیمار همراه باشد.
این احتمال وجود دارد که سایر بیماری‌ها در نتیجه این بیماری ایجاد شوند و این بیماری‌های به وجود آمده گاهی کشنده است.
فردی که در شرف فلج شدن است، ممکن است با کمک آنتی توکسین‌ها و آنتی بادی‌هایی که می‌توانند سم را خنثی کنند از بوتولیسم نجات یابد اما آنتی توکسین‌ها هیچ نوع فلجی که قبلاً اتفاق افتاده است را درمان نمی‌کنند.
