کمبود هورمون رشد (GHD) زمانی اتفاق می‌افتد که غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون رشد تولید نکند. این بیماری در کودکان بیشتر از بزرگسالان تأثیر می‌گذارد.
غده هیپوفیز یک غده کوچک به اندازه یک نخود است. این غده در پایه جمجمه قرار دارد و هشت هورمون ترشح می‌کند. برخی از این هورمون‌ها فعالیت تیروئید “thyroid” و دمای بدن را کنترل می‌کنند.
GHD تقریباً از هر 7000 تولد، در یک نوزاد رخ می‌دهد. همچنین این بیماری علامت ابتلا به چندین بیماری ژنتیکی از جمله سندرم ترنر “Turner” و سندرم پرادر-ویلی “Prader-Willi” است.
اگر فرزندتان استانداردهای رشد قد و وزن را رعایت نکند، این احتمال وجود دارد که به این بیماری مبتلا باشد و این موضوع نگران کننده است. کمبود هورمون رشد قابل درمان است. کودکانی که بیماری آن‌ها زود تشخیص داده میشود اغلب به خوبی بهبود می‌یابند. در صورت عدم درمان، این وضعیت می‌تواند مسبب کوتاهی قد (پایین‌تر از حد متوسط) و تاخیر در بلوغ کودک باشد.
بدن شما بعد از پایان بلوغ همچنان به هورمون رشد احتیاج دارد. هنگامی که در سنین بزرگسالی به سر می‌برید، هورمون رشد ساختار بدن و متابولیسم “metabolism” شما را حفظ می‌کند. همچنین این احتمال وجود دارد که بزرگسالان نیز به GHD مبتلا شوند اما این وضعیت به اندازه ابتلای کودکان به این بیماری رایج نیست.
فهرست مطالب
- 1 به طور کلی کمبود هورمون رشد چیست؟
- 2 رشد “طبیعی” را چگونه تعریف می‌کنیم؟
- 3 عوارض ابتلا به کمبود هورمون رشد
- 4 علل ابتلا و بروز بیماری کمبود هورمون رشد چیست؟
- 5 چه عواملی باعث کمبود هورمون رشد میشود؟
- 6 علائم کمبود هورمون رشد چیست؟
- 7 چگونه کمبود هورمون رشد تشخیص داده میشود؟
- 8 کمبود هورمون رشد چگونه درمان میشود؟
- 9 برخی از سوالاتی که ممکن است بخواهید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- 10 آینده و چشم انداز بلند مدت GHD چیست؟
به طور کلی کمبود هورمون رشد چیست؟
کمبود هورمون رشد یک مشکل پیچیده است که از بیماری به بیمار دیگر می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد.
هورمون رشد پروتئینی است که توسط غده هیپوفیز تولید میشود و در نزدیکی پایه مغز واقع شده و به هیپوتالاموس (بخشی از مغز که به تنظیم غده هیپوفیز کمک می‌کند) متصل است. اگر غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس خارج از فرم طبیعی یا آسیب دیده باشند، ممکن است به این معنی باشد که غده هیپوفیز نمی‌تواند هورمون رشد تولید کند.
اگر غده هیپوفیز فاقد چندین هورمون هیپوفیز باشد، به این حالت hypopituitarism می‌گویند.
رشد “طبیعی” را چگونه تعریف می‌کنیم؟
به طور قابل توجهی میزان رشد از کودکی به کودک دیگر متفاوت است.
اما اندازه استاندارد رشد قد و رشد متوسط ”طبیعی” اغلب به شرح زیر است:
- 0-12 ماه: حدود 10 اینچ در سال
- 1-2 سال: حدود 5 اینچ در سال
- 2-3 سال: حدود 3.5 اینچ در سال
- 3 سال تا بلوغ: حدود 2 تا 2.5 اینچ در سال
اگر قد کودک شما برای کودکی در سن خود کمتر از صدک 3 است، این موضوع می‌تواند یک نشانه و علامت قرمز به منظور ابتلا به کمبود هورمون رشد باشد.
عوارض ابتلا به کمبود هورمون رشد
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که عوارض دیگر کمبود هورمون رشد وجود دارند؛ موارد زیر از این دسته هستند:
- کاهش تراکم مواد معدنی استخوان
- افزایش عوامل خطر قلبی عروقی
- کاهش سطح انرژی
علل ابتلا و بروز بیماری کمبود هورمون رشد چیست؟
این احتمال وجود دارد که آسیب به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس، نتیجه یک شکل گیری غیرطبیعی باشد که قبل از تولد فرزند شما (مادرزادی) رخ داده است یا چیزی است که در طول تولد یا پس از آن (اکتسابی) رخ خواهد داد.
کمبود مادرزادی هورمون رشد می‌تواند در صورت جهش در ژن‌ها برای عواملی که در رشد غده هیپوفیز مهم هستند یا گیرنده‌ها و فاکتورهایی که در مسیر هورمون رشد قرار دارند، ایجاد شوند. تا به امروز علت بیشتر این موارد ناشناخته است.
دلایل اکتسابی کمبود هورمون رشد عبارتند از:
- تومور مغزی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز
- ضربه به سر
- پرتودرمانی برای سرطان‌ها؛ اگر زمینه درمانی شامل هیپوتالاموس و هیپوفیز باشد.
- بیماری‌هایی که به هیپوتالاموس یا اتصال آن به غده هیپوفیز نفوذ می‌کنند مانند هیستیوسیتوز “histiocytosis”
- یک بیماری خود ایمنی (هیپوفیزیت لنفوسیتی “lymphocytic hypophysitis”)
همچنین لازم به یادآوری است که کمبود هورمون رشد تنها یکی از مواردی است که ممکن است بر رشد کودک شما تأثیر بگذارد. کوتاهی قد کودک شما ممکن است توسط سندرم‌های دیگری ایجاد شود و عدم رشد می‌تواند به دلیل کاهش مصرف مواد غذایی، اختلالات دستگاه گوارش و بیماری‌هایی باشد که وضعیت متابولیسم یا کمکاری تیروئید را افزایش داده‌اند.
چه عواملی باعث کمبود هورمون رشد میشود؟
کودکانی که شکاف لب یا شکاف کام دارند، غالباً غده هیپوفیزشان کمتر رشد کرده است بنابراین بیشتر دچار GHD می‌شوند.
این احتمال وجود دارد که GHD که در بدو تولد وجود ندارد، توسط تومور در مغز ایجاد شود. به طور معمول این تومورها در محل غده هیپوفیز یا منطقه هیپوتالاموس “hypothalamus” مجاور مغز قرار دارند.
صدمات جدی به سر، عفونت‌ها و پرتودرمانی‌ها نیز در کودکان و بزرگسالان می‌توانند باعث ابتلا به GHD شوند. این نوع از کمبود هورمون رشد اکتسابی (AGHD) نامیده میشود.
علائم کمبود هورمون رشد چیست؟
به طور کلی کودکان مبتلا به GHD، کوتاه‌تر از همسالان خود هستند و صورت کودکانه و گردتری دارند. آن‌ها ممکن است چاق باشند و یا در اطراف شکم خود چربی “baby fat” (چربی‌ای که در زمان بارداری در اطراف شکم ایجاد میشود) داشته باشند، حتی اگر نسبت بدن آن‌ها طبیعی باشد.
اگر GHD به مرور زمان و به واسطه‌ی ابتلا به بیماری‌های دیگر مانند آسیب مغزی یا تومور در زندگی کودک ایجاد شود، علامت اصلی آن تأخیر در بلوغ است. در برخی موارد این بیماری باعث توقف رشد جنسی میشود.
بسیاری از نوجوانان مبتلا به GHD به دلیل تأخیر در رشد مانند کوتاهی قد یا سرعت پایین بلوغ، عزت نفس پایینی دارند. به عنوان مثال این احتمال وجود دارد که دختران جوان، رشد پستان نداشته باشند و صدای پسران جوان با سرعت همسالان خود تغییر نکند.
کاهش قدرت و استحکام استخوان یکی دیگر از علائم AGHD است. این وضعیت ممکن است به شکستگی‌های مکرر به خصوص در طی زمان و در افراد مسن منجر شود. افرادی که سطح هورمون رشد کمی دارند، ممکن است احساس خستگی و کمبود قدرت داشته باشند. همچنین آن‌ها ممکن است حساسیت شدید به دمای گرم یا سرد را تجربه کنند.
با توجه به این موضوع که رشد فرد طی سال‌های متمادی اتفاق می‌افتد و رشد کودکان با سرعت‌های مختلفی انجام می‌گیرد، تشخیص علائم کمبود هورمون رشد دشوار است.
علائم علاوه بر رشد آهسته با نسبت طبیعی بدن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ظاهر نابالغ در مقایسه با همسالان
- یک بدن چاق و فربه غیرطبیعی
- پیشانی برجسته
- بینی رشد نکرده
کمبود هورمون رشد تاثیری در هوش کودک ندارد.
این علائم ممکن است به نشانه‌های بیماری‌های دیگر شباهت داشته باشد، بنابراین به منظور تشخیص با پزشک کودک خود مشورت کنید.
انواع علائم روانشناختی تاثیر گرفته از بیماری کمبود هورمون رشد عبارتند از:
- افسردگی
- عدم تمرکز
- حافظه ضعیف شده
- حملات اضطرابی یا پریشانی عاطفی
به طور معمول بزرگسالان مبتلا به AGHD، مقادیر زیادی چربی در خون و کلسترول بالا دارند. این شرایط به دلیل رژیم غذایی ضعیف نیست، بلکه به دلیل تغییر در متابولیسم بدن ناشی از سطح پایین هورمون رشد است. بزرگسالان مبتلا به AGHD بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی هستند.
چگونه کمبود هورمون رشد تشخیص داده میشود؟
پزشک کودک شما به دنبال علائم GHD از نظر رسیدن به مراحل استاندارد و اصلی قد و وزن او است. آن‌ها در هنگام نزدیک شدن فرزندتان به زمان بلوغ و همچنین درباره نرخ رشد فرزندان دیگر از شما سوالاتی می‌پرسند. اگر پزشکان به ابتلای کودک شما به GHD مشکوک باشند، تعدادی آزمایش خاص، تشخیص را تأیید می‌کند.
آزمایش خون، هورمون رشد در بدن را اندازه‌گیری می‌کند. با این حال سطح هورمون رشد شما در طول شبانه روز و به طور گسترده‌ای در نوسان است (به اصطلاح “تنوع روزانه یا diurnal variation”). به طور کلی آزمایش خون با نتیجه کمتر از حد نرمال، دلیل کافی برای تشخیص بیماری نیست.
صفحات رشد، بافت در حال رشد در انتهای هر یک از استخوان‌های بازو و پا است. صفحات رشد پس از اتمام کار خود، با هم ترکیب می‌شوند. استفاده از روش اشعه ایکس بر روی دست کودک شما می‌تواند میزان رشد استخوان وی را نشان دهد.
آزمایش عملکرد کلیه و تیروئید نیز می‌تواند نحوه تولید و استفاده از هورمون در بدن را تعیین کند.
اگر پزشک شما به وجود تومور یا آسیب دیگری در غده هیپوفیز مشکوک باشد، به وسیله اسکن تصویربرداری MRI می‌توان نگاه دقیقی به مغز داشت. به طور معمول سطح هورمون رشد در بزرگسالانی که سابقه اختلالات هیپوفیز، آسیب مغزی یا نیاز به جراحی مغز دارند، غربال میشود.
با استفاده از آزمایش می‌توان مشخص کرد که آیا شرایط هیپوفیز از بدو تولد وجود داشته یا در اثر آسیب یا تومور ایجاد شده است.
کمبود هورمون رشد چگونه درمان میشود؟
از اواسط دهه 1980، هورمون‌های رشد مصنوعی به منظور معالجه کودکان و بزرگسالان با موفقیت زیادی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. قبل از هورمون‌های رشد مصنوعی، هورمون‌های رشد طبیعی اجساد در جهت درمان استفاده می‌شد.
به طور معمول هورمون رشد با تزریق در بافت‌های چربی بدن مانند پشت بازوها، ران‌ها یا باسن تجویز میشود. این روش به عنوان یک درمان روزانه بسیار موثر است.
به طور کلی عوارض جانبی تزریق هورمون رشد جزئی هستند اما ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- قرمزی در محل تزریق
- سردرد
- درد در ناحیه لگن
- انحنای ستون فقرات (اسکولیوز “scoliosis”)
در موارد نادر تزریق طولانی مدت هورمون رشد ممکن است به پیشرفت دیابت کمک کند، به ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی آن بیماری را دارند.
درمان طولانی مدت هورمون رشد
به طور معمول کودکان مبتلا به GHD مادرزادی تا زمان بلوغ با هورمون رشد تحت درمان قرار می‌گیرند. غالبا کودکانی که در جوانی هورمون رشد کمی دارند، با ورود به بزرگسالی به طور طبیعی تولید کافی هورمون رشد را شروع می‌کنند. با این حال برخی از آن‌ها در طول زندگی خود تحت درمان هستند. پزشک شما می‌تواند با نظارت بر سطح هورمون در خون، تشخیص به تزریق و درمان مداوم دهد.
برخی از سوالاتی که ممکن است بخواهید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
شما و خانوادتان بازیگران اصلی مراقبت‌های پزشکی فرزندتان هستند. مهم است که مشاهدات و ایده‌های خود را با ارائه دهنده خدمات بهداشتی کودک خود به اشتراک بگذارید و توصیه‌های ارائه دهنده خود را به درستی درک کنید.
اگر کودک شما علائم کمبود هورمون رشد را تجربه کرده و شما با پزشک متخصص قرار ملاقات گذاشته‌اید، احتمالاً از قبل ایده‌ها و سوالاتی در ذهن شما بوده است اما به طور کلی در قرار ملاقات، فراموش کردن سوالاتی که مشخص کرده‌اید، بسیار رایج است. به طور معمول یادداشت کردن آن‌ها زودتر از موعد مشاوره با پزشک بسیار مفید است تا بتوانید احساسات و سوالات خود را به طور دقیق با پزشک خود به اشتراک بگذارید.
اگر کودک شما به اندازه کافی بزرگ شده است، این احتمال وجود دارد که به او پیشنهاد دهید آن چه را که می‌خواهد از ارائه دهنده خدمات درمانی خود بپرسد را یادداشت کند.
- چه چیزی باعث کمبود هورمون رشد فرزند من میشود؟
- آیا شما برای درمان، جایگزینی هورمون رشد را تجویز می‌کنید؟
- آیا عوارض جانبی یا خطرات بالقوه حادی به منظور درمان وجود دارد؟
- چه مدت فرزند من باید تحت درمان باشد و دارو مصرف کند؟
- چقدر می‌توانم انتظار رشد فرزندم را داشته باشم؟
سوالاتی که ممکن است فرزند شما از پزشک متخصص داشته باشد:
چرا دوستی های من تغییر می‌کند؟ چگونه می توانم والدینم را متقاعد کنم که گیاهخواری برای من کلافه کننده است؟ انواع پیشگیری از بارداری در دسترس من است و چگونه می‌توانم از آن‌ها استفاده کنم؟
این احتمال وجود دارد که دختران و پسران جوان برخی از نگرانی‌های خاص جنسیتی را داشته باشند و برخی از آن‌ها با یکدیگر مشترک هستند. كانون بهداشت دختران جوان و مركز پسران جوان، جدیدترین اطلاعات كلی و اختصاصی مطابق با جنسیت هر فرد را در مورد مسائلی از جمله تناسب اندام و تغذیه، جنسیت و سلامتی، بهداشت و رشد و سلامت عاطفی ارائه می‌دهند.
آینده و چشم انداز بلند مدت GHD چیست؟
اگر شما به کمبود هورمون رشد در خود یا فرزندتان مشکوک هستید با پزشک خود قرار ملاقاتی تنظیم نمایید. بسیاری از افراد، بسیار خوب به درمان پاسخ می‌دهند. هرچه درمان را زودتر شروع کنید، نتایج بهتری خواهید داشت. این نکته بسیار مهم و ضروری است که درمان ادامه‌دار باشد و موارد توصیه شده از جانب پزشک به صورت مداوم انجام شود تا نتیجه پیش بینی شده مشاهده گردد. متخصص غدد و پزشکان مرتبط به منظور شروع هر چه سریع‌تر درمان، آزمایشات پیشنهادی را تجویز می‌کنند. به یاد داشته باشید زمان‌بندی و همکاری شما و خانواده‌تان به هر چه بهتر انجام شدن روش‌های درمانی کمک می‌کند. روش‌های درمانی با توجه به زمان و شدت بیماری متغییر است؛ در این راستا نیاز به معاینه و مشاوره‌های گسترده‌تر حس میشود.
منابع:
