هایپرکلسمی یا hypercalcemia چیست؟ علائم و درمان آن

هایپرکلسمی چیست؟

هایپرکلسمی Hypercalcemia به معنی میزان بیش ‌از اندازه کلسیم در خون است. میزان زیاد کلسیم در خون استخوان‌ها را زیاد می‌کند، سنگ کلیه ایجاد کند و در کار قلب و مغز اختلال ایجاد کند.

میزان کلسیم در خون به یکی از دلایل زیر می‌تواند افزایش بی‌اندازه داشته ‌باشد:

• انواع خاصی از سرطان
• مشکلاتی که در برخی از غدد بدن ایجاد می‌شود.
• میزان زیاد ویتامین D در بدن
• ماندن در تخت‌خواب برای مدت بسیار طولانی

پرکاری غده پاراتیروئید که خود بیماری دیگری است و یا وجود تومورهای بدخیم در بدن اولین و مهم‌ترین علت‌های هایپرکلسمی است. غدد پاراتیروئید،‌ چهار غده کوچک هستند که پشت غده تیروئید قرار دارند.

علل دیگر هایپرکلسمی شامل سرطان، ناهنجاری‌هایی در بدن، برخی ناهنجاری‌های ارثی، استفاده از برخی داروها و دریافت مقادیر بیش ‌از اندازه کلسیم و ویتامین D است.

در هنگام آزمایشات علائم و نشانه‌های هایپرکلسمی می‌تواند از مقادیر خیلی کم تا موارد بسیار جدی و بحرانی دیده شود. گاهی هیچ نشانی ظاهری در افرادی که در آزمایش خون آن‌ها مقدار زیادی کلسیم دیده می‌شود،‌ مشاهده نمی‌شود.

بیمارانی که میزان کلسیم خون آن‌ها ۱۰.۵ تا ۱۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است عموما علائم ظاهری‌ای ندارند. زمانی که میزان کلسیم در سرم خون از این حد بیشتر می‌شود، علائم و نشانه‌های متعددی در بیمار ظاهر می‌شود. وجود همزمان چند علامت در یک شخص می‌تواند احتمال ابتلا به هایپرکلسمی را تقویت کند. الگوی «سنگ کلیه، مشکل در استخوان،مشکلات هاضمه و اختلالات روحی» که به عنوان نشانه‌ای از هایپرکلسمی شناخته می‌شود، در حقیقت عوارض اولیه پرکاری غدد پاراتیروئید هستند.

 

شواهد و نشانه‌های بالینی هایپرکلسمی

نشانه های محتلفی در رابطه با هایپرکلسمی وجود دارند از جمله:

• شواهد مرتبط با سنگ کلیه

  • سنگ‌های کلیوی “Nephrolithiasis”
  • دیابت بی‌مزه نفروژنیک “Nephrogenic diabetes insipidus”
  • کم‌آبی بدن “Dehydration”
  • نفروکلسینوز “Nephrocalcinosis”

• شواهد مربوط به استخوان

  • درد استخوان
  • آرتروز
  • پوکی استخوان
  • استئیت فیبروز کیستیک “Osteitis fibrosa cystica”

• شواهد گوارشی

  • حالت تهوع
  • بی‌اشتهایی و کاهش وزن
  • یبوست
  • دل‌درد
  • پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده “Pancreatitis”
  • زخم معده “Peptic ulcer disease”

• علائم عصبی

  • از دست دادن تمرکز و حافظه
  • گیجی، بهت و کما
  • رخوت و ضعف
  • ضعف عضلات
  • کراتوپاتی باند یا اختلال در قرنیه “Corneal calcification (band keratopathy)”

• علائم قلبی

  • فشار خون بالا
  • کوتاه شدن فاصله QT در نوار قلبی
  • بی‌نظمی ضربان قلب
  • رسوب کلسیم در رگ‌ها “Vascular calcification”

• سایر علائم

  • خارش
  • التهاب قرنیه یا ملتحمه “Keratitis, conjunctivitis”

درمان این بیماری به مشکل زمینه‌ای آن بستگی دارد، اما چالش اصلی در هنگام درمان هایپرکلسمی تشخیص میان پرکاری هایپرتیروئید و زمانی است که نیاز به برداشتن غدد هایپرتیروئید است.

بسیاری از بیماران در مرحله پرکاری هایپرتیروئید نیازی به عمل جراحی ندارند، اما هایپرکلسمی بیماری‌ای است که می‌تواند جان بیمار را تهدید کند.

 

کلسیم چیست؟

کلسیم ماده معدنی است که بیشتر از هر ماده معدنی دیگری در بدن انسان وجود دارد. ۹۸درصد از کلسیم درون بدن در استخوان‌ها است و ۲درصد در سایر قسمت‌های بدن مثل سلول‌های عصبی، بافت‌های بدن، خون و سایر مایعات درون بدن.

کلسیم یکی از مهم‌ترین مواد معدنی موجود در بدن است که به سلامت استخوان‌ها و دندان کمک می‌کند. میزان کافی کلسیم در بدن در طول زندگی می‌تواند به سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از پوکی استخوان کمک کند.

این ماده معدنی می‌تواند به موارد زیر در بدن کمک کند:

• استحکام و سلامت استخوان‌ها و دندان
• انعقاد خون
• ارسال و دریافت سیگنال‌های عصبی
• حرکات عضلات
• ترشح هورمون‌ها و مواد شیمیایی دیگر در بدن
• تنظیم ضربان قلب

تنها نیمی از ۲درصد کلسیمی که در بدن وجود دارد به صورت آزاد یا یونیزه شده در گردش است،‌ باقی کلسیم به آلبومین،‌ گلوبولین و سایر مولکول‌های غیراورگانیک متصل است.

هورمون پاراتیروئید (PTH)، ویتامین D3 و کلسیتونین میزان کلسیم در بدن را کنترل می‌کنند. افزایش آزادسازی کلسیم از استخوان، افزایش جذب کلسیم از طریق موادغذایی و کاهش دفع آن از طریق کلیه می‌تواند منجر به هایپرکلسمی شود.

 

دلایل ابتلا به هایپرکلسمی

در کنار تقویت استخوان‌ها و دندان، کلسیم به حرکات عضلات کمک می‌کند و در ارسال و دریافت سیگنال‌های عصبی نیز نقش دارد.

غدد پاراتیروئید در حالت عادی که میزان کلسیم بدن نرمال باشد، هورمونی را ترشح می‌کنند که به موارد زیر کمک می‌کند:

• ترشح کلسیم از استخوان‌ها به داخل خون
• جذب بیشتر کلسیم توسط سیستم گوارشی
• دفع کمتر کلسیم از طریق کلیه و تبدیل آن به ویتامین D3 که نقشی اساسی در جذب کلسیم دارد.

بنابراین از بین رفتن تعادل میزان جذب و دفع کلسیم در بدن که می‌تواند منجر به کمبود کلسیم یا هایپرکلسمی شود باعث اختلال در بسیاری از سیستم‌های بدن می‌شود.

هورمون پاراتیروئید یا PTH یک آمینواسید ۸۴تایی است که توسط چهار غده کوچک در بدن تولید می‌شود. در واکنش به میزان کم کلسیم در سرم خون، این غدد که به اندازه لوبیا هستند شروع به تولید هورمون بیشتر می‌کنند که به استخوان‌ها کمک می‌کند تا میزان بیشتری کلسیم در خون آزاد کنند. هم‌چنین به سیستم گوارشی کمک می‌کند تا میزان بیشتری کلسیم را جذب کند. این هورمون به دفع فسفات از طریق کلیه هم کمک می‌کند و در بیماران هایپرکلسمی عموما میزان فسفات خون نیز کم است.

بیشترین علت ابتلا به هایپرکلسمی و افزایش بیش از اندازه کلسیم در خون، ترشح بیش از اندازه هایپرتیروئید است که می‌تواند به دلیل بزرگ شدن یک یا چند غده پاراتیروئید یا رشد خوش‌خیم یکی از غدد اتفاق بیافتد.

 

علل بروز هایپرکلسمی چیست؟

هایپرکلسمی می تواند به دلایل مختلفی در بدن انسان ظاهر شود.

• دلایل وابسته به هورمون پاراتیروئید

  • پرکاری پاراتیروئید نوع اول: بدون پیش‌زمینه، ارثی و یا به دلیل سندورم نئوپلازی اندورکین متعدد “multiple endocrine neoplasia”
  • پرکاری پاراتیروئید نوع سوم: ناشی از نارسایی مزمن کلیه، کم‌کاری کلیه و یا کمبود ویتامین D

• دلایل مرتبط با ویتامین D

  • “هیپرویتامیوز D” یا مسمومیت ویتامین D “Vitamin D intoxication”: کلسیدول یا ویتامین D3 یک داروی بدون نسخه است که مصرف بیش‌ از اندازه آن می‌تواند منجر به اختلال در سیستم گردش کلسیم در بدن شود.
  • ناهنجاری‌هایی مانند گرانولوم سارکوئیدوز “Granulomatous disease sarcoidosis”، مسمومیت با برلیوم “berylliosis”، سل و بیماری پاژه “Paget’s disease” می‌توانند میزان ویتامینD را در بدن بالا ببرند و باعث شوند که سیستم گوارشی میزان بیشتری کلسیم جذب کند.

• علل مربوط به تومورهای بدخیم

  • هایپرکلسمی بدخیم مزاجی “Humoral hypercalcemia of malignancy”: این ناهنجاری به دلیل ترشح نوعی پپتید به نام “PTHrP” که بدن آن را اشتباها به عنوان هورمون پاراتیروئید می‌شناسند ایجاد می‌شود. وجود این پپتید در بدن باعث القا اشتباه جذب بیشتر کلسیم در دستگاه گوارش، آزادسازی بیشتر کلسیم در خون توسط استخوان‌ها و تبدیل کلسیم به ویتامینD در کلیه می‌شود. دلیل این امر این است که “PTHrP” در حقیقت یک هورمون تقلبی است که نقش “PTHrP” را بازی می‌کند. مشکل اصلی این است که برخلاف هایپرکلسمی نوع اول در این حالت میزان پاراتیروئید و کلسیترول خون در حالت نرمال قرار دارد. میلوم متعدد “multiple myeloma” و سرطان سینه نیز می‌تواند منجر به این اختلال در بدن شود.
  • تومورهای توپر “Solid tumors” در ریه، سر، سرطان سلول سنگفرشی در گردن “neck squamous cancers” و سرطان کلیه
  • استئولیز استخوان “osteolysis”، میلوم متعدد “multiple myeloma”، سرطان سینه

• علل مربوط به عوارض داروها

  • ادرارآورهای تیازیدی “Thiazide diuretics” که باعث افزایش آزادسازی کلسیم در کلیه می‌شوند و در صورت اتمام مصرف، هایپرکلسمی نیز بهبود می‌یابد.
  • لیتیوم: مصرف این ماده تنظیمات میزان موردنیاز PTH در بدن را تغییر می‌دهد.
  • سندروم شیرقلیا “Milk-alkali syndrome” که به دلیل زیاده‌روی در مصرف کلسیم و داروهای ضد اسید معده ایجاد می‌شود.
  • مسمومیت ویتامین A که ممکن است به دلیل مصرف داروهای رفع آکنه به هم به وجود بیاید.

• دلایل مربوط به اختلالات اندوکرین “Endocrine”

  • پرکاری تیروئید
  • نارسایی غدد فوق‌کلیوی
  • آکرومگالی “Acromegaly”
  • فئوکروموسیتوما “Pheochromocytoma”

• دلایل ژنتیکی

  • اختلال ژنتیکی نادر هایپرکلسمی هیپوکلسیوریک ارثی “Familial hypocalciuric hypercalcemia” که سنسورهای تشخیص کلسیم در بدن را از کار می‌اندازد

• سایر دلایل هایپرکلسمی

  • بی‌تحرکی شامل ماندن بیش از حد در خواب و یا اشتغال به کارهایی که نیاز به نشستن یا خوابیدن بیش‌ از حد داشته باشد. به این دلیل که استخوان‌ها که به مدت طولانی وزنی را تحمل نکنند شروع می‌کنند به آزادسازی کلسیم در خون
  • موارد ناشی از دوران نقاهت بیماری رابدومیولیز “rhabdomyolysis”
  • مصرف زیاد کلسیم در وعده‌های غذایی
  • کم‌آبی بیش از اندازه بدن

 

راه‌های پیشگیری از هایپرکلسمی

بسیاری از علل ابتلا به هایپرکلسمی قابل پیشگیری نیستند. خانم‌های بالای ۵۰ سال باید به طور مرتب میزان کلسیم خون خود را چک کنند. هم‌چنین میزان ویتامین D باید به طور مرتب رصد شود.

با این حال دقت در میزان مصرف کلسیم و ویتامینD  در کنار آزمایشات مرتب برای رصد میزان این ماده در خون می‌تواند از خیلی از آسیب‌های جدی که ممکن است هایپرکلسمی ایجاد کند جلوگیری نماید.

 

نشانه‌های کلی هایپرکلسمی

بیمارانی که دچار هایپرکلسمی خفیف هستند، احتمالا نشانه و علائمی را بروز نمی‌دهند. با این‌ حال در مراحل اولیه با آزمایش خون امکان تشخیص این بیماری وجود دارد.

موارد حادتر این بیماری می‌تواند منجر به مشکلاتی در بدن شود که شامل موارد زیر است:

• کلیه در صورت وجود میزان زیاد کلسیم در بدن باید بیش ‌از حالت عادی کار کند تا میزان اضافی را دفع کند که این منجر به تشنگی زیاد و ادرار مکرر می‌شود.
• دل ‌درد، سوءهاضمه، حالت ‌تهوع و ایراد در گوارش و هضم غذا
• زمانی که کلسیم بیش ‌از حالت عادی از استخوان‌ها وارد خون شود، استخوان‌ها استحکام خود را از دست می‌دهند و درد در عضلات و استخوان‌ها عارض می‌شود.
• علائمی که مربوط به ارتباط مغز با سایر اعضای بدن می‌شود مانند افسردگی، خستگی، بی‌حالی، منگی
• در موارد نادری بی‌نظمی ضربان قلب نیز می‌تواند نشانه هایپرکلسمی باشد.

 

راه‌های تشخیص هایپرکلسمی

تشخیص این بیماری از طریق اندازه‌گیری میزان کلسیم در سرم خون، میزان پاراتیروئید یا PTH، میزان “PTHrP”، مقدار ویتامین D در سرم خون و میزان کلسیم در ادرار است.

 

روش‌های درمان هایپرکلسمی

هدف اولیه در درمان این بیماری از بین بردن علت اصلی افزایش کلسیم است. بیمارانی که هایپرکلسمی نوع اول را دارند ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن غدد پاراتیروئید داشته‌باشند.

بیمارانی که هایپرکلسمی خفیف دارند ممکن است با مراقبت و رعایت موارد پزشکی به مرور زمان بهبود یابند. اما بیمارانی که مقدار کلسیم در خون آن‌ها بیش‌ از ۱۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است باید فورا تحت درمان قرار بگیرند.

میزان بیش ‌از حد کلسیم بسیار خطرآفرین است و ممکن است بیمار به بستری شدن نیاز داشته‌باشد تا تحت نظر پزشک با روش‌های مختلف میزان کلسیم به سرعت کاهش یابد. در صورت عدم اقدام فوری ممکن است به سیستم ضربان قلب یا دستگاه عصبی آسیب‌های جدی وارد شود.

روش‌های درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تزریق مایعات در خون: تزریق وریدی برای افزایش حجم خون از مهم‌ترین روش‌های درمان است.
• تزریق کلتیسونین “Calcitonin” که می‌تواند میزان کلسیم را در خون کنترل کند.
• کلسی‌میمتیک “Calcimimetics” با تحریک سنسورهای کلسیم در بافت‌های مختلف بدن باعث می‌شود گیرنده‌ها احساس کنند کلسیم کافی در خون وجود دارد.
• استفاده از دیالیز در صورت آسیب کلیه
• داروهایی که از شکسته‌ شدن و تخریب استخوان‌ها جلوگیری می‌کنند.
• تزریق دنوزومب‌ها “Denosumab” در موارد که علت هایپرکلسمی سرطان باشد.
• در صورتی که علت بیماری میزان زیاد ویتامین D باشد،‌ مصرف گلوکوکورتیکوئیدها “Glucocorticoids” می‌تواند کمک‌کننده باشد.

به طور کلی اگر بیمار به علت هایپرکلسمی در بیمارستان بستری شود، ابتدا تزریق وریدی و استفاده از داروهایی ادرارآور برای کاهش سریع کلسیم انجام می‌شود. اگر علت بیماری سرطان باشد،‌ به طور جداگانه ممکن است جراحی مربوطه انجام شود و در صورتی که علت هایپرکلسمی غدد پاراتیروئید باشد طی جراحی این غدد از بدن خارج می‌شوند.

 

مراقبت‌های خانگی برای درمان هایپرکلسمی

بعد از بهبود با توجه به دستورات پزشک رعایت موارد زیر نیز می‌تواند کمک کند:

• نوشیدن میزان قابل‌توجهی آب در طول روز
• ممکن است پزشک توصیه کند میزان کمتری از کلسیم رو در وعده‌های غذایی استفاده شود. خوردن میزان کمتری لبنیات مانند ماست و پنیر و شیر و یا نخوردن آن‌ها به طور کلی
• در صورتی که پزشک اجازه خوردن لبنیات داده باشد، خوردن لبنیات با میزان زیاد کلسیم همچنان توصیه نمی‌شود.
• عدم استفاده از آنتی‌اسیدها یا داروهای ضد اسید معده که میزان زیادی کلسیم دارند.
• اطلاع کامل از داروها و موادغذایی که مجاز هستند.
• رعایت دستورات پزشک برای میزان و زمان استفاده از داروهای کنترل کلسیم
• ورزش کردن و فعالیت بدنی
• و در نهایت انجام مرتب آزمایش خون برای رصد میزان کلسیم

به صورت کلی موارد ذکر شده از سوی پزشک را رعایت نمایید و ویزیت‌های بعدی خود را تنظیم کنید. پایبندی به اصول توصیه شده، سرعت درمان را بالا برده و عوارض بیماری را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد.  در مورد مصرف داروهای گیاهی در جهت درمان این اختلال با پزشک متخصص خود مشورت نمایید و به صورت خودسر از داروهای گیاهی استفاده ننمایید. احتمال این موضوع وجود دارد که تداخل دارویی ایجاد شود.

 

منبع:

healthjade.net