یرقان بیماری است که در آن پوست، سفیدی چشم و غشاهای مخاطی به دلیل سطح بالای بیلی روبین، یک رنگدانه صفراوی زرد نارنجی، زرد رنگ می‌شوند. زردی دلایل زیادی از جمله هپاتیت، سنگ صفرا و تومورها دارد. در بزرگسالان، زردی معمولاً نیازی به درمان ندارد. یرقان علامت بسیاری از مشکلات پزشکی است، اما اغلب با شرایط کبد یا کیسه صفرا همراه است.
علاوه بر این که ممکن است به دلیل مشکلات کبدی ایجاد شود، یرقان در نوزادان، به ویژه نوزادان نیز می‌تواند رخ دهد. این بیماری که در زمان تولد اتفاق می‌افتد به طور کلی طی چند روز از بین می‌رود، اما برخی از نوزادان نیاز به درمان فتوتراپی دارند (چراغ‌های خاصی که به تجزیه بیلی روبین کمک می‌کند). در این حالت زردی پوست ناشی از بیماری کبد یا کیسه صفرا نیست؛ با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
بیماری یرقان چیست؟
یرقان بیماری است که در آن پوست، صلبیه (سفیدی چشم) و غشاهای مخاطی زرد رنگ می‌شوند. این رنگ زرد به دلیل سطح بالایی از بیلی روبین، یک رنگدانه صفراوی زرد نارنجی ایجاد می‌شود. صفرا مایعی است که توسط کبد ترشح می‌شود. بیلی روبین از تجزیه سلول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود. به طور معمول، کبد این بیلی روبین را از طریق صفرا دفع می‌کند. بیلی روبین محصول جانبی تجزیه RBC (گلبول‌های قرمز) است. در طی این فرآیند مولکول‌های هموگلوبین آزاد می‌شوند و سپس به بیلی روبین تبدیل می‌شوند و با تصفیه خون توسط کبد دفع می‌شوند.
یرقان در واقع ناشی از این واقعیت است که جنین‌ها نوع متفاوتی از سلول‌های قرمز خون در بزرگسالان را دارند. آن‌ها تازه در حال از بین بردن این سلول‌ها در زمان تولد هستند، که مقدار زیادی بیلی روبین آزاد می‌کنند. نوزادان تازه متولد شده به طور موقت مقدار کافی آنزیم‌های تجزیه کننده بیلی روبین را ندارند. با گذشت زمان، سلول‌های کبدی بالغ می‌شوند و قادر به از بین بردن بیلی روبین اضافی بدن هستند و سپس زردی از بین می‌رود.
علت بیماری یرقان
به طور معمول، هر دقیقه مقدار زیادی خون از طریق کبد جریان می‌یابد، که ممکن است به عنوان کارخانه فرآوری شیمیایی بدن در نظر گرفته شود. کبد در فرآیندی به نام همولیز (خون کافت) گلبول‌های قرمز قدیمی و ناکارآمد را تجزیه می‌کند. با این کار مقادیر زیادی بیلی روبین آزاد می‌شوند. کبد همچنین سایر اجزای صفرا را نیز تولید می‌کند. صفرا مایعی به رنگ زرد مایل به سبز است که توسط کبد ترشح می‌شود و حاوی کلسترول، نمک‌های صفراوی و مواد زائدی مانند بیلی روبین است.
بیلی روبین از طریق مجاری صفراوی کبد را ترک می‌کند تا مستقیماً در کیسه صفرا ذخیره شود. سپس به آرامی از کیسه صفرا به روده آزاد می‌شود، به هضم غذا در روده کمک کرده و از بدن در مدفوع خارج می‌شود. مقدار زیاد بیلی روبین می‌تواند سمی باشد و باعث ایجاد زردی شود. بنابراین، از بین بردن آن از بدن به همان سرعتی که تولید می‌شود، مهم است. سه روش اساسی وجود دارند که این روند می‌تواند اشتباه انجام شود:
- خود کبد می‌تواند به طور موقت یا دائمی آسیب ببیند و توانایی تجزیه بیلی روبین (مخلوط کردن آن با صفرا) و انتقال آن به کیسه صفرا را کاهش دهد.
- کیسه صفرا یا مجاری صفراوی آن می‌تواند مسدود شود و از دفع بیلی روبین به روده جلوگیری کند. بیلی روبین به داخل کبد و سپس به جریان خون باز می‌گردد.
- هر شرایطی که منجر به تخریب بسیار سریع گلبول‌های قرمز خون شود، می‌تواند بیلی روبین بیش از حد را برای کنترل حتی یک کبد سالم ایجاد کند. دوباره، مقدار اضافی به جریان خون منتقل می‌شود.
علل دیگر بیماری زردی
برخی از دلایل زردی به خاطر عملکرد ضعیف کبد عبارتند از:
- هپاتیت ویروسی: هپاتیت A ، B ، C ، D و E همگی می‌توانند باعث التهاب موقتی کبد شوند. انواع B و C همچنین می‌توانند باعث التهاب مزمن و مادام العمر شوند.
- هپاتیت ناشی از دارو: این ممکن است در اثر مصرف الکل، اریترومایسین، متوترکسات، آمیودارون، استاتین‌ها (به عنوان مثال، لوواستاتین، پرواستاتین، روزوواستاتین)، نیتروفورانتوئین، تستوسترون، داروهای ضد بارداری خوراکی، استامینوفن و بسیاری از داروهای دیگری ایجاد شود.
- هپاتیت خود ایمنی: در این شرایط، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های کبدی خود حمله می‌کند. هپاتیت خود ایمنی در افراد و خانواده‌های مبتلا به سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند، لوپوس، بیماری تیروئید، دیابت یا کولیت اولسراتیو بیشتر دیده می‌شود. سیروز صفراوی اولیه یکی دیگر از شرایط خود ایمنی کبد است و شامل التهاب مجاری صفراوی است.
- بیماری کبدی الکلی: این شامل آسیب به کبد ناشی از مصرف بیش از حد و طولانی مدت الکل است.
- سندرم ژیلبرت: این بیماری ارثی بی خطر کاملاً شایع است و حدود 2 درصد از جمعیت را مبتلا می‌کند. نقص جزئی در متابولیسم بیلی روبین کبد باعث می‌شود که زردی در زمان استراحت ، ورزش، گرسنگی یا عفونت ظاهر شود.
برخی از دلایل زردی ناشی از انسداد عبارتند از:
- سنگ صفرا: در کیسه صفرا تشکیل می‌شود، سنگ‌های صفراوی می‌توانند مجاری صفراوی را مسدود کرده و از رسیدن صفرا (و بیلی روبین) به روده جلوگیری کنند. گاهی اوقات ممکن است مجاری صفراوی آلوده و ملتهب شوند.
- کلستاز بارداری: این مشکل می‌تواند توسط عوامل ژنتیکی یا هورمونی ایجاد شود. معمولاً باعث خارش شدید و به ندرت زردی می‌شود.
- تومورها: این موارد ممکن است در کبد، پانکراس یا کیسه صفرا وجود داشته باشند. آن‌ها گهگاه مسئول انسداد هستند.
برخی از دلایل ناشی از تخریب بیش از حد گلبول قرمز (همولیز):
- مالاریا: کبد، سلول‌های قرمز خون آلوده به انگل را از بین می‌برد.
- کم خونی همولیتیک: این شامل مواردی مانند بیماری سلول داسی شکل و تالاسمی است. همچنین ممکن است یک بیماری خود ایمنی باشد.
- زردی نوزاد: این بیماری در بسیاری از نوزادان دیده می‌شود.
انواع بیماری یرقان
همانطور که قبلاً ذکر شد، زردی نتیجه بیلی روبین بیش از حد در خون است. این بیلی روبین رنگدانه زرد محصول جانبی تجزیه سلول‌های قرمز خون است. بیلی روبین از خون به کبد می‌رود و از آنجا که از طریق مجرای صفراوی عبور می‌کند. مجرای صفراوی همچنین آنزیم‌های گوارشی را به روده کوچک منتقل می‌کنند، جایی که بیلی روبین از طریق ادرار یا مدفوع از بدن خارج می‌شود.
بسته به محل مشکل، سه نوع زردی وجود دارند:
1- پیش کبدی (زردی همولیتیک)
این نوع زردی در شرایطی دیده می‌شود که میزان همولیز (روند تخریب گلبول‌های قرمز خون) افزایش می‌یابد. از آنجا که کبد فقط می‌تواند مقدار محدودی از بیلی روبین را به طور هم زمان پردازش کند، شروع به سرریز شدن به بافت‌ها می‌کند. شرایط شایع شامل مالاریا، کم خونی سلول داسی شکل، اسفروسیتوز و تالاسمی است و علائم شایع شامل، درد معده، تب، لرز، ادرار تیره رنگ، مدفوع کم رنگ و خارش است. سو مصرف مواد مخدر و اختلالات ارثی خون از عواملی هستند که خطر ابتلا به این زردی را افزایش می‌دهند.
2- کبدی (زردی هپاتوسلولار)
این نوع زردی زمانی ایجاد می‌شود که کبد آسیب دیده یا دچار اختلال در فیلتر کردن بیلی روبین از خون شود. از آنجا که این بیلی روبین توسط سیستم گوارشی فیلتر نمی‌شود، سطح بیلی روبین در خون افزایش می‌یابد. این بیماری معمولاً در سیروز کبدی، هپاتیت ویروسی، سیروز صفراوی اولیه، هپاتیت الکلی، لپتوسپیروز و سرطان کبد دیده می‌شود. کاهش اشتها، خونریزی بینی، خار ، کاهش وزن، تورم شکم، تیرگی پوست و استفراغ از علائم رایج این نوع بیماری است. عواملی که خطر را افزایش می‌دهند شامل مصرف مواد مخدر، نوشیدن بیش از حد الکل، داروهای کبدی و سابقه بیماری کبد است.
3- پس از کبد (زردی انسدادی)
وقتی مجاری صفراوی مسدود شود نمی‌توان بیلی روبین را به میزان کافی تخلیه کرد. سنگ صفرا، سرطان لوزالمعده، پانکراتیت، سرطان مجاری صفراوی و آترزی صفراوی برخی از مواردی هستند که می‌توانند باعث این امر شوند. حالت تهوع، استفراغ، تیرگی ادرار، کاهش ناخواسته وزن، خارش، تب و تورم شکم از علائم رایج است. عوامل خطر ناشی از آن شامل چاقی، مصرف رژیم کم فیبر و چربی، دیابت، پیری، سیگار کشیدن، نوشیدن زیاد و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی صنعتی است.
نشانه‌ها و علائم بیماری یرقان
بعضی اوقات، ممکن است فرد علائم زردی به همراه نداشته باشد و به طور تصادفی این بیماری پیدا شود. شدت علائم به علل زمینه‌ای و سرعت رشد یا آهستگی بیماری بستگی دارد. اگر یک مورد زردی کوتاه مدت دارید (که معمولاً ناشی از عفونت است)، ممکن است علائم و نشانه‌های زیر را داشته باشید:
- تب
- لرز
- درد شکم
- علائمی شبیه آنفولانزا
- تغییر در رنگ پوست
- ادرار تیره رنگ و یا مدفوع به رنگ روشن یا خاک رسی
اگر زردی ناشی از عفونت نباشد، ممکن است علائمی مانند کاهش وزن یا خارش پوست (خارش) را به همراه داشته باشید. اگر زردی ناشی از سرطان‌های لوزالمعده یا مجاری صفراوی باشد، شایع ترین علامت درد شکم است. گاهی اوقات ممکن است زردی همراه با بیماری کبد باشد که علائم زیر دارد:
- هپاتیت مزمن یا التهاب کبد
- پيودرما گانگرنوزوم (نوعی بیماری پوستی)
- هپاتیت حاد A ،B یا C
- پلی آرتراژ (التهاب مفاصل)
عوارض بیماری یرقان
موارد زیر برخی از عوارض احتمالی زردی هستند:
- یبوست یا اسهال
- درد شکم
- نفخ شکم
- استفراغ
تشخیص بیماری یرقان
پزشکان با بررسی علائم بیماری کبد مانند موارد زیر به تشخیص بیماری می‌پردازد:
- کبودی پوست
- آنژیوم عنکبوتی (مجموعه ای غیرطبیعی از رگ‌های خونی نزدیک سطح پوست)
- اریتم مولتی فرم (رنگ قرمز کف دست و نوک انگشتان)
- آنالیز ادرار (آزمایش ادرار) که برای بیلی روبین مثبت است، نشان می‌دهد که بیمار زردی کونژوگه دارد. یافته‌های آنالیز ادرار باید با آزمایش سرم تأیید شود. آزمایش سرم شامل شمارش کامل خون (CBC) و سطح بیلی روبین است.
همچنین پزشک، معاینه ای را برای تعیین اندازه و حساسیت کبد انجام می‌دهد. وی ممکن است برای تأیید بیشتر تشخیص، از تصویربرداری (سونوگرافی و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) و نمونه برداری از کبد استفاده کند.
درمان بیماری یرقان
هیچ درمانی برای بیماری یرقان وجود ندارد، زیرا این یک بیماری نیست بلکه نشانه یک مشکل پزشکی است. درمان ناشی از این است که در صورت امکان علت اصلی را درمان کنیم. برخی از مشکلات پزشکی که باعث زردی می‌شوند مانند، مالاریا قابل و موارد دیگری مانند تالاسمی قابل درمان هستند. بسیاری از مشکلات دیگری مانند هپاتیت A ، زردی نوزاد یا کلستاز بارداری قابل درمان نیستند، اما خود به خود از بین می‌روند.
معمولاً درمان غیرضروری است. شرایطی مانند سیروز و هپاتیت مزمن از مشکلات مادام العمر هستند که ممکن است باعث زردی دائمی یا مکرر شوند. برخی از انواع سرطان‌ها می‌توانند باعث زردی شوند و باید در اسرع وقت توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرند، زیرا تشخیص و درمان به موقع می‌تواند بقا را بهبود بخشد.
بسیاری از این بیماری‌ها شرایط ارثی یا خودایمنی هستند که ما نمی‌دانیم چگونه از آن‌ها جلوگیری کنیم. با این وجود افراد می‌توانند در مورد دو علت شایع زردی، هپاتیت ویروسی و بیماری الکلی کبدی کاری انجام دهند. واکسن‌هایی علیه هپاتیت A و B وجود دارند (البته متأسفانه، علیه نوع C هیچ نوع واکسنی کشف نشده است). واکسن هپاتیت B می‌تواند فرد را در برابر عوارض مادام العمر این بیماری محافظت کند. افرادی که از اعتیاد به الکل رنج می‌برند می‌توانند با درمان وضعیت خود، به کاهش خطر ابتلا به بیماری کبدی الکلی کمک کنند.
پس زردی در بزرگسالان معمولاً نیازی به درمان ندارد (این مسئله در نوزادان مشکل شدیدتری را ایجاد می‌کند). دلایل و عوارض زردی قابل درمان است. به عنوان مثال، اگر خارش آزار دهنده باشد، ممکن است با مصرف کلستیرامین کاهش یابد. درمان بستگی به شرایطی دارد که باعث ایجاد رنگ زرد شده است.
در برخی موارد، مراقبت‌های حمایتی در خانه ضروری است، مثلا در مورد کم خونی، تزریق خون نیاز است. در صورت دلایل عفونی، آنتی بیوتیک تجویز می‌شود و در زردی انسدادی، جراحی ضروری خواهد بود. بنابراین، بسته به علت آن، درمان متفاوت است و در صورت مشاهده چنین تغییر رنگی، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری بیماری یرقان
از آنجا که دلایل زیادی برای یرقان وجود دارند، اما تهیه اقدامات پیشگیرانه ویژه برای این بیماری دشوار است. در طول تولید بیلی روبین، به طور کلی زنان و مردان میانسال بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند. افرادی که به هپاتیت مبتلا هستند و بیش از حد الکل می‌نوشند نیز در معرض خطر بیشتری هستند. حال برخی از نکات کلی شامل موارد زیر است:
- از عفونت هپاتیت خودداری کنید.
- در حد مجاز الکل مصرف کنید.
- وزن متعادلی داشته باشید.
- کلسترول خود را مدیریت کنید.
بیماری یرقان در زنان باردار
وقتی کسی به یرقان فکر می‌کند، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد نوزادانی است که با پوستی زرد رنگ متولد می‌شوند. با این حال، در مورد زردی که می‌تواند مادر را در حین و بعد از بارداری تحت تأثیر قرار دهد، چیز کمی گفته می‌شود. این یک بیماری خیلی شایع نیست، اما وقتی اتفاق می‌افتد، نتیجه آن می‌تواند برای مادر و نوزاد ویرانگر باشد.
یرقان معمولاً به دلیل افزایش تجزیه سلول‌های قرمز خون در بیماران مبتلا به بیماری سلول داسی شکل و یا در اثر آسیب کبدی ایجاد می‌شود. بنابراین زردی ممکن است به دلیل مواردی کاملاً مرتبط با بارداری مانند، هپاتیت و سنگ صفرا ایجاد شود. علاوه بر این، چند اختلال خاص بارداری وجود دارند که می‌توانند منجر به زردی شوند. این اختلالات عبارتند از:
- استفراغ شدید حاملگی (Hyperemesis Gravidarum)
- سندرم هلپ (HELLP)
- کبد چرب حاد
چشم انداز بیماران مبتلا به یرقان
زردی به این معنی است که پوست و سایر اعضای بدن به رنگ زرد در می‌آیند. در صورت زرد شدن دائمی پوست، به پزشک مراجعه کنید، زیرا علت جهت تشخیص امری حیاتی است. درمان و چشم انداز نیز به علت بستگی دارد. فوراً به پزشک خود مراجعه کنید زیرا زردی ممکن است نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. موارد خفیف زردی در نوزادان تازه متولد شده، به خودی خود و بدون درمان از بین می‌رود و هیچ مشکل کبدی پایداری ایجاد نمی‌کند.
منابع:
