کبد بزرگ‌ترین عضو در بدن است. این عضو نه تنها از نظر اندازه بزرگ است بلکه از نظر اهمیت نیز نقشی مهمی را در بدن ایفا می‌کند. کبد عملکردهای اساسی مانند از بین بردن مواد زائد و فیلتر کردن سموم (از جمله داروها و الکل) از خون را انجام می‌دهد. همچنین صفرا و آنزیم‌هایی ترشح می‌کند که به بدن اجازه می‌دهد مواد غذایی را هضم کرده و آن‌ها را استخراج کند. علائم سرطان کبد شامل زردی و توده زیر قفسه دنده در سمت راست بدن است. عوامل خطر شامل سایر بیماری‌های کبدی، دیابت و سایر موارد می‌باشند. تعداد موارد سرطان اولیه کبد در جهان در حال افزایش است؛ با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
سرطان کبد چیست؟
کبد بزرگ‌ترین غده بدن است که نقش حیاتی در زنده نگه داشتن ما دارد. بسیاری از عملکردهای آن شامل ذخیره ویتامین‌ها و مواد مغذی، تولید پروتئین‌های مورد استفاده در لخته شدن خون و ایجاد صفرا برای هضم غذا است. همچنین باعث تجزیه و فیلتر سموم خون می‌شود. سرطان بیماری است که زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی خیلی سریع رشد می‌کنند و فضای کمتری برای سلول‌های طبیعی باقی می‌گذارند.
سرطان کبد را می‌توان به دو روش طبقه بندی کرد. سرطان اولیه کبد نوعی سرطان است که از بافت کبد شروع می‌شود. متداول ترین نوع سرطان اولیه کبد، کارسینوم سلول‌های کبدی نام دارد. طی سال‌های گذشته تعداد موارد سرطان اولیه کبد در جهان در حال افزایش است. سرطان ثانویه کبد، سرطانی است که از جاهای دیگر بدن شروع شده و به کبد منتقل می‌شود. این نوع سرطان کبد متاستاتیک نیز نامیده می‌شود.
انواع سرطان کبد
در کل دو نوع سرطان کبد وجود دارند:
سرطان اولیه کبد
این زمانی رخ می‌دهد که سرطان در سلول‌های خود کبد شروع می‌شود. بروز سرطان‌های اولیه سال به سال در حال افزایش است و انواع مختلفی از سرطان‌های اصلی کبد وجود دارند که عبارتند از:
- سرطان هپاتوسلولار (HCC): شایع‌ترین نوع آن در سلول‌های بافت کبدی آغاز می‌شود.
- هپاتوما: این سلول‌ها نیز از سلول‌های بافت کبدی نشأت می‌گیرند، معمولاً در افرادی که بیماری کبدی زمینه ای دارند مانند، زخم کبد (که به آن سیروز نیز می‌گویند) وجود دارند و همچنین می‌تواند از عوارض هپاتیت باشد.
- کلانژیوکارسینوما: این یک سرطان مجرای صفراوی است که از سلول‌هایی که لوله‌ها (مجاری)، صفرا را از کبد منتقل می‌کنند، قرار دارد. هیچ ارتباطی بین سیروز و ایجاد کلانژیوکارسینوما وجود ندارد. از هر نوع که باشد، بیشتر سرطان‌های اصلی کبد در حال حاضر به عنوان HCC شناخته می‌شوند.
سرطان ثانویه کبد یا سرطان متاستاتیک
در انگلستان سرطان ثانویه کبد حدود 30 برابر بیشتر از سرطان‌های اصلی کبد است. سرطان ثانویه کبد در سلول‌های سایر اعضای بدن شروع می‌شود، اما به کبد گسترش می‌یابد. این امکان وجود دارد که چندین رسوب سرطانی (متاستاز) در کبد ایجاد شوند.
مکان‌های معمول در بدن که در آن تومورهای اولیه قبل از گسترش به کبد ایجاد می‌شوند شامل ریه، پستان، روده بزرگ، معده و لوزالمعده هستند. سلول‌های سرطانی معمولاً از تومور اولیه از طریق جریان خون به کبد گسترش می‌یابند. انواع دیگر بسیار کمتری از سرطان نیز وجود دارند که می‌توانند در کبد رخ دهند، که می‌توانند به درستی تشخیص داده و درمان شوند.
علت سرطان کبد
علل سرطان کبد هنوز ناشناخته است، اما برخی از عوامل زیر می‌توانند این بیماری را تشدید کنند:
- عفونت مزمن هپاتیت B و C
- سیروز کبدی (می‌تواند ناشی از هپاتیت C یا نوشیدن مقادیر زیادی الکل طی سال‌های متمادی باشد)
- دیابت (بیماری قند)
- قرار گرفتن در معرض سموم، مانند انواع خاصی از قارچ‌ها (آفلاتوکسین)، وینیل کلراید، استروئیدهای آنابولیک و آرسنیک
- هموکروماتوز (شرایطی که باعث جذب بیش از حد آهن در بدن می‌شود)
- آسیب کبدی که طولانی مدت است.
- چاقی
- سندرم متابولیک (بیماری شامل چربی اضافی در ناحیه شکم، قند خون بالا، فشار خون و کلسترول بالا)
- سیگار کشیدن
عوامل خطر بیماری سرطان کبد
عوامل خطر به معنای ابتلا به بیماری نیست، اما احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. برای سرطان کبد، عوامل خطر عبارتند از:
- داشتن سایر بیماری‌های کبدی، از جمله هپاتیت B یا C (بیماری‌های ویروسی که به کبد حمله می‌کنند) یا سیروز (بیماری که باعث ایجاد زخم می‌شود). داشتن سابقه خانوادگی بیماری‌های کبدی که می‌تواند باعث بروز سیروز شود (بیماری‌های کبدی که در خانواده‌ها ایجاد می‌شود) نیز از عوامل خطر است.
- ابتلا به دیابت
- چاق بودن
- جنسیت مرد، مردان بیشتر از زنان به سرطان کبد مبتلا می‌شوند.
- نوشیدن بیش از حد الکل در مدت زمان طولانی
- قرار گرفتن در معرض نوعی سم ساخته شده توسط محصولات کپک زده
نشانه‌ها و علائم بیماری سرطان کبد
سرطان کبد به خودی خود علائمی ایجاد نمی‌کند. با رشد تومور، ممکن است علائم درد در سمت راست شکم یا احساس سیری بیش از حد بعد از کمی غذا خوردن ایجاد شوند. برخی از بیماران ممکن است علائم بیماری مزمن کبدی یا سیروز را بدتر کنند که اغلب قبل از توسعه سرطان کبد رخ می‌دهد. به عنوان مثال، بیماران ممکن است از علائم و نشانه‌های زیر شکایت کنند:
- کاهش وزن بدون دلیل، کاشکسی (Cachexia)
- کاهش اشتها
- حالت تهوع یا استفراغ
- احساس بزرگ شدن کبد (احساس توده زیر دنده‌ها در سمت راست)
- بزرگ شدن طحال (احساس توده در زیر دنده‌ها در سمت چپ)
- درد در شکم یا نزدیک تیغه شانه راست
- افزایش تورم پا و شکم
- تجمع مایع در شکم
- خارش
- پاهای متورم
- زردی چشم و پوست
عوارض بیماری سرطان کبد
سرطان کبد می‌تواند برای مدتی قابل شناسایی نباشد. بیشتر عوارض در نتیجه آسیب کبدی رخ می‌دهند که عبارتند از:
- آسیت (تجمع مایعات در اطراف کبد و روده)
- زردی (زردی پوست و سفیدی چشم)
- تب
- خستگی
- ضعف
- حالت تهوع
- درد شکم
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- گیجی
- درد در پشت، شکم یا اطراف تیغه شانه راست
- یک توده سخت درست زیر قفسه دنده
- ادرار تیره رنگ
- حرکات روده ای به رنگ خاک رس
- خونریزی داخلی
تشخیص بیماری سرطان کبد
بهترین روش برای تشخیص سرطان کبد از طریق سونوگرافی نظارتی کبد است، که توسط متخصص انکولوژیک هر 6 ماه در بیمار با تشخیص سیروز انجام می‌شود. همانند اکثر انواع سرطان، بهتر است این بیماری به محض تشخیص درمان شود. هنگامی که سرطان کبد تشخیص داده شد، یک پزشک برای تأیید تشخیص یکی از موارد زیر را تجویز می‌کند:
آزمایش خون
آلفا فیتوپروتئین (AFP) که ممکن است در 70 درصد بیماران مبتلا به سرطان کبد افزایش یابد. سطح AFP می‌تواند در سرطان کبد طبیعی باشد. افزایش سطح AFP برای سرطان کبد مشکوک است. آلفا فیتوپروتئین ممکن است با سیروز و هپاتیت فعال مزمن افزایش یابد. سایر آزمایشات آزمایشگاهی شامل گاماکربوکسیلاسیون (Des-Gamma-Carboxy Prothrombin) است که می‌تواند در اکثر بیماران مبتلا به سرطان کبد افزایش یابد.
تصویربرداری
سی تی اسکن مارپیچ چند فازی و MRI با کنتراست کبد، تصویربرداری ارجح برای تشخیص محل و میزان خونرسانی به سرطان است. اگر هر مطالعه تصویربرداری بی نتیجه باشد، باید یک مطالعه تصویربرداری جایگزین یا یک مطالعه پیگیری تصویربرداری برای کمک به روشن شدن تشخیص انجام شود. توصیف ضایعات کوچک تر از یک سانتی متر معمولاً دشوار است.
بیوپسی
نمونه برداری از کبد برای برداشتن نمونه ای از بافت ضایعه در کبد انجام می‌شود، که توسط یک آسیب شناس تجزیه و تحلیل می‌شود، تا تشخیص مشکوک سرطان کبد را تأیید کند. در هر مورد بیوپسی کبد لازم نیست، به خصوص اگر مطالعه تصویربرداری و مارکرهای آزمایشگاهی برای سرطان کبد مشخص باشد.
خطرات بیوپسی کبد شامل عفونت، خونریزی یا بذر پاشی بوسیله تماس نوک سوزن با سلول‌های سرطانی است. بذر هنگامی است که سلول‌های سرطانی بر روی سوزن مورد استفاده برای بیوپسی قرار می‌گیرند و به سایر مناطق لمس شده توسط سوزن گسترش می‌یابند. نمونه برداری از کبد مشکوک به سرطان، خطر افزایش بذر نوک سوزن بیوپسی کبد را در یک تا سه درصد موارد افزایش می‌دهد. اگر نمونه برداری از کبد بی نتیجه باشد، در این صورت انجام یک مطالعه تصویربرداری مکرر در فواصل سه تا شش ماهه توصیه می‌شود.
درمان بیماری سرطان کبد
همانند اکثر سرطان‌ها، سه روش درمانی برای سرطان کبد وجود دارند که جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی هستند. همه این درمان‌ها را می‌توان با یکدیگر ترکیب کرد. جراحی شامل برداشتن تومور و شاید برخی از بافت‌های اطراف آن باشد. کبد عضوی منحصر به فرد است زیرا می‌تواند سلول‌های خود را بازسازی کرده و مانند گذشته به کار خود ادامه دهد.
شیمی درمانی
شیمی درمانی ممکن است پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که ممکن است از بین رفته باشند، ارائه شود. سرطان همچنین می‌تواند در جای خود از طریق جراحی بینی یا جراحی اتانول از بین برود. برای جراحی بینی، جراح از یک پروب فلزی برای انجماد سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. یک برش کوچک ایجاد می‌شود و پروب که دارای نیتروژن مایع در قسمت انتهایی آن است، منجمد می‌شود.
در فرسایش اتانول، جراح یا از طریق پوست و یا طی یک عمل جراحی مستقیماً به تومور الکل تزریق می‌کند. حذف کل کبد تنها گزینه ممکن نیست، زیرا کبد برای زنده ماندن فرد بسیار ضروری است. در گذشته، کسانی که سرطان داشتند کاندید پیوند کبد نبودند. با این حال، جراحان اکنون در حال یادگیری هستند که برخی از افراد مبتلا به سرطان کبد زودرس می‌توانند از پیوند بهره‌مند شوند. با یک پیوند موفق و مراقبت‌های پزشکی مناسب، گیرنده می‌تواند به زندگی سالم خود ادامه دهد.
برای سرطان غیر قابل برداشت، محل تومور اجازه جراحی را نمی‌دهد. این ممکن است به این دلیل باشد که در یک منطقه بسیار حساس واقع شده است یا بیش از حد بر کبد تأثیر می‌گذارد. گزینه‌های درمانی شامل جراحی بینی، شیمی درمانی، درمان هدفمند (دارو برای کاهش خون رسانی تومور و جلوگیری از رشد و گسترش تومور)، پیوند کبد، پرتودرمانی، فرسایش رادیو فرکانس یا فرسایش اتانول است.
در شیمی درمانی از داروهایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. داروها معمولاً به صورت وریدی تجویز می‌شوند (مستقیماً به خون تزریق می‌شوند)، اما برخی از آن‌ها به صورت قرص در دسترس هستند و از طریق خوراکی مصرف می‌شوند.
یک مشکل در درمان سرطان کبد این است که بسیاری از داروها در کبد متابولیزه می‌شوند (تجزیه می‌شوند ، بنابراین ممکن است گزینه‌ها محدود شوند. داروهای شیمی درمانی در سراسر بدن گردش می‌کنند، بنابراین عوارض جانبی اگرچه موقتی است، اما می‌توانند بسیاری از مناطق مختلف بدن را تحت تأثیر قرار دهند که عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- ریزش مو
- خستگی
- اسهال
- لرز
- تنگی نفس
- سرفه کردن
- زخم‌های دهان
شکل دیگری از شیمی درمانی به نام تزریق شریان کبدی، به داروها اجازه می‌دهند که مستقیماً به کبد بروند. یک پمپ کوچک مستقیماً زیر پوست قرار می‌گیرد و داروها را مستقیماً وارد سرخرگ منتهی به کبد می‌کند. این نوع درمان عوارض جانبی را کاهش می‌دهد، زیرا داروها با تمرکز بیشتری تحویل داده می‌شوند و به اندازه بقیه بدن پخش نمی‌شوند. محققان دریافته اند که این نوع درمان در درمان سرطان کبد موثرتر از روش طبیعی انجام شیمی درمانی است، اما به نظر می‌رسد کیفیت زندگی در مبتلایان به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
روشی به نام شیمی درمانی ممکن است برای توموری در نظر گرفته شود که با جراحی برداشته نمی‌شود. موادی که با داروهای شیمی درمانی اشباع شده‌اند، به رگ‌های خونی که مواد مغذی تومورها را تأمین می‌کنند، تزریق می‌شوند. با قطع سوخت، آن‌ها سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی یک درمان خارجی است که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. این هدف مستقیماً برای کوچک کردن آن‌ها صورت می‌گیرد. در بعضی موارد، رادیوتراپی ممکن است قبل از جراحی برای کوچک شدن تومورها انجام شود و برداشت آن‌ها را آسان تر کند. از پرتودرمانی اغلب برای درمان سرطان کبد استفاده نمی‌شود، زیرا تومورها تمایل ندارند به اشعه پاسخ دهند و کبد نیز به آن بسیار حساس است. برای افرادی که تحت رادیوتراپی درمان می‌شوند، عوارض جانبی مختلفی وجود دارند. آن‌ها عبارتند از:
- خستگی
- قرمزی و خشکی پوست در محل تابش
- تهوع و استفراغ
- کاهش اشتها
- اسهال
درمان سرطان کبد پیشرفته N1 یا M1 دشوارتر است، زیرا به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است. در این موارد، شیمی درمانی و پرتودرمانی ممکن است گزینه‌های مناسبی باشند. داروهایی مانند سورافنیب، ممکن است به بیماران خاصی کمک کند که عمر طولانی تری داشته باشند. افرادی که به سرطان کبد مکرر مبتلا هستند، درمان آن‌ها براساس آنچه قبلاً انجام شده و میزان پیشرفت سرطان انجام می‌شود. نمی‌توان از سرطان کبد پیشگیری کرد، اما با درک عوامل خطر در آن، ممکن است در مراحل اولیه تشخیص آن آسان تر باشد. افرادی که در گروه‌های پرخطری قرار می‌گیرند، مانند کسانی که به هپاتیت یا سیروز مبتلا هستند، باید مرتباً با سونوگرافی یا آزمایش خون غربالگری شوند. آزمایش خون می‌تواند سطح آنزیم‌های کبد را نشان دهد و به پزشکان می‌گوید که کبد چگونه کار می‌کند.
پیشگیری بیماری سرطان کبد
اگرچه نمی‌توانید به طور کامل از سرطان کبد جلوگیری کنید، اما می‌توانید برای کاهش احتمال ابتلا به آن کارهای زیر را انجام دهید:
- از رفتارهایی که منجر به سیروز می‌شوند خودداری کنید. نوشیدنی‌های الکلی مصرف نکنید. برای جلوگیری از بیماری کبد چرب غیر الکلی، به یک وزن سالم رسیده یا آن را حفظ کنید.
- واکسن هپاتیت B تزریق کنید. این واکسن تقریباً برای همه بی خطر است. در مورد واکسن هپاتیت A از پزشک خود سوال کنید.
- با انجام رابطه جنسی ایمن، عدم استفاده از تزریق داروهای وریدی IV و امتناع از خال کوبی یا پیرسینگ از هر فروشگاه خال کوبی که نمی‌توانند ثابت کنند که از سوزن‌های تمیزی استفاده می‌کنند، از ابتلا به هپاتیت C خودداری کنید. اگر از ترزیق داروهای IV استفاده می‌کنید، از به اشتراک گذاشتن سوزن‌ها خودداری کنید و از سوزن‌های آلوده استفاده نکنید.
- از پزشک خود در مورد اینکه در صورت ابتلا به هر نوع بیماری کبدی، هر چند وقت یک بار باید غربالگری سرطان کبد انجام دهید، سوال کنید. همچنین، اگر الکل بیش از حد مصرف می‌کنید یا دیابت دارید یا وزنتان بیش از حد مجاز است، در مورد آزمایش سوال کنید.
چشم انداز بیماران مبتلا به سرطان کبد
چشم انداز بیماران مبتلا به سرطان کبد که به آن پیش آگهی نیز گفته می‌شود، به مواردی مانند سلامت کلی، نوع و مرحله سرطان و همچنین پاسخگویی به درمان بستگی دارد. سرطان کبد برای تعداد کمی از افرادی که قادر به پیوند عضو موفقیت آمیزی هستند، بهبود می‌یابد. این نوع سرطان همچنین برای تقریباً از هر سه نفر که تحت عمل جراحی برداشتن تومورها یا قسمت‌های کبد قرار می‌گیرند، برطرف می‌شود. سرطان کبدی که به طور موفقیت آمیزی درمان نشود، کشنده است، اما محققان روزانه در تلاشند تا روش‌های درمانی موثرتری را پیدا کنند.
منابع:
