آمنوره ثانویه چیست؟ علل، علائم و درمان آن

آمنوره به عدم وجود دوره‌های قاعدگی اشاره دارد. ممکن است اولیه (به این معنی که زنی هرگز قاعدگی پیدا نکرده است) یا ثانویه (عدم وجود دوره قاعدگی در زنی که قبلا قاعدگی داشته است) باشد.

شرایط ژنتیکی یا مادرزادی متداول‌ترین علل آمنوره اولیه است.

آمنوره ممکن است نتیجه اختلالات تخمدان، غده هیپوفیز، هیپوتالاموس یا رحم باشد.

ورزش شدید، کاهش شدید وزن، بیماری جسمی و استرس نیز می‌تواند منجر به آمنوره شود.

آمنوره یک نشانه است و به خودی خود یک بیماری نیست بنابراین از آمنوره در حدی جلوگیری می‌شود که بتوان به علت اصلی آن رسید و آن را درمان کرد.

ناباروری و ضعف احتمالی استخوان (پوکی استخوان) از عوارض آمنوره است.

به طور معمول درمان‌ها شامل جراحی ناهنجاری‌های آناتومیکی، داروها یا هورمون درمانی و درمان هرگونه بیماری زمینه‌ای مسبب آمنوره می‌باشد.

چشم انداز و آینده آمنوره با توجه به علت آن متفاوت است.

 

تعریف آمنوره اولیه و ثانویه

آمنوره یک اصطلاح پزشکی به منظور معرفی فقدان دوره‌های قاعدگی به طور دائم یا موقت است. آمنوره با دو عنوان اولیه و ثانویه طبقه بندی می‌شود. در آمنوره اولیه، قاعدگی هرگز آغاز نمی‌شود (تا سن 16 سالگی)، در حالی که آمنوره ثانویه به عنوان عدم وجود دوره‌های قاعدگی برای سه دوره متوالی یا یک دوره زمانی بیش از شش ماه در زنی که قبلا قاعدگی داشته است، تعریف می‌گردد.

چرخه قاعدگی می‌تواند تحت تأثیر بسیاری از عوامل داخلی مانند تغییرات گذرا در سطح هورمونی، استرس و بیماری و همچنین عوامل خارجی یا محیطی باشد. به طور معمول از دست دادن یک دوره قاعدگی نشانه یک مشکل جدی یا یک بیماری پزشکی زمینه‌ای نیست اما آمنوره با مدت طولانی‎تر ممکن است وجود یک مشکل یا یک بیماری مزمن را تایید کند.

 

علت آمنوره چیست؟

چرخه قاعدگی طبیعی به دلیل تغییر در سطح هورمون‌های ساخته شده و ترشح شده توسط تخمدان‌ها اتفاق می‌افتد. تخمدان‌ها به سیگنال‌های هورمونی از غده هیپوفیز واقع در پایه مغز پاسخ می‌دهند که به نوبه خود توسط هورمون‌های تولید شده در هیپوتالاموس مغز کنترل می‌شوند. اختلالاتی که بر روی هر یک از اجزای این چرخه تنظیم کننده تأثیر می‌گذارد، می‌تواند منجر به آمنوره شود. با این حال علت شایع آمنوره در خانم‌های جوان که گاهی توسط فرد یا اطرافیان او نادیده گرفته می‌شود یا آن را درک نمی‌کنند، بارداری تشخیص داده نشده است. آمنوره در بارداری یک عملکرد طبیعی فیزیولوژیکی است. گاهی همان مشکل اساسی می‌تواند منجر به آمنوره اولیه یا ثانویه شود. به عنوان مثال مشکلات هیپوتالاموس “hypothalamus”، بی اشتهایی یا ورزش شدید می‌تواند بسته به سن فرد و در صورت تجربه اولین قاعدگی، نقش اصلی در ایجاد آمنوره داشته باشد.

آمنوره ثانویه می‌تواند به دلیل تغییرات طبیعی در بدن ایجاد شود. به عنوان مثال شایع‌ترین علت آمنوره ثانویه، بارداری، شیردهی و یائسگی است.

زنانی که از قرص‌های جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند یا ترزیق هورمونی مانند دپو-پروورا “Depo-Provera” را دریافت می‌کنند، ممکن است به صورت ماهانه خون‌ریزی نداشته باشند. به طور معمول با قطع مصرف این هورمون‌ها، دوره‌های قاعدگی آن‌ها تا 6 ماه یا بیشتر برنمی‌گردد.

احتمال وجود آمنوره در صورت داشتن شرایط زیر بیشتر است:

• چاق هستید.
• بیش از حد و برای مدت زمان طولانی ورزش می‌کنید.
• چربی بدن بسیار کمی (کمتر از 15 تا 17 درصد) دارید.
• اضطراب شدید یا پریشانی عاطفی دارید.
• به طور ناگهانی کاهش وزن داشته‌اید (به عنوان مثال استفاده از رژیم‌های غذایی سخت و شدید یا بعد از جراحی بای پس معده)

دلایل دیگر عبارتند از:

• تومورهای مغزی (هیپوفیز)
• مصرف داروهای درمان سرطان
• مصرف داروهای درمان اسکیزوفرنی “schizophrenia” یا روان پریشی
• غده تیروئید بیش از حد فعال
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• کاهش عملکرد تخمدان‌ها

همچنین روش‌هایی مانند اتساع و کورتاژ می‌توانند باعث ایجاد بافت اسکار شوند. این بافت ممکن است باعث توقف قاعدگی در زنان شود. زخم نیز ممکن است در اثر برخی عفونت‌های شدید لگنی ایجاد شود.

 

آمنوره ثانویه

بارداری یکی از دلایل آشکار آمنوره و شایع‎ترین دلیل آمنوره ثانویه است. دلایل دیگر متغیر است و شامل شرایطی می‌باشد که تخمدان‌ها، رحم، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

آمنوره هیپوتالاموس به دلیل اختلال در هورمون‌های تنظیم کننده و تولید شده توسط هیپوتالاموس در مغز ایجاد می‌شود. این هورمون‌ها بر غده هیپوفیز که به نوبه خود سیگنال‌هایی را به تخمدان‌ها می‌فرستد تا هورمون‌های حلقوی مشخصی تولید کنند، تأثیر می‌گذارد.

برخی شرایط می‌توانند هیپوتالاموس را تحت تأثیر قرار دهند:

• کاهش شدید وزن
• فشار روحی یا جسمی
• ورزش سنگین
• بیماری شدید

شرایط دیگر پزشکی که می‌توانند باعث آمنوره ثانویه شوند:

• تومورها یا سایر بیماری‌های غده هیپوفیز مسبب افزایش سطح هورمون پرولاکتین “prolactin” (که در تولید شیر نقش دارد) است؛ در این شرایط افزایش سطح پرولاکتین باعث آمنوره می‌شود.
• کم کاری تیروئید
• افزایش سطح آندروژن “androgens” (هورمون‌های مردانه) از طریق منابع بیرونی یا ناشی از اختلالات بدن (موجب تولید مقادیر بسیار زیاد هورمون‌های مردانه می‌گردد) باعث آمنوره می‌شود.
• نارسایی تخمدان (نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی زودرس)
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
• سندرم آشرمن “Asherman” یک بیماری رحمی است که در اثر ایجاد زخم در پوشش رحمی و به وسیله ابزار خاص (مانند اتساع و کورتاژ “curettage”) در حفره رحم و برای کنترل خون‌ریزی یا عفونت پس از زایمان ایجاد می‌شود.

آمنوره پس از مصرف قرص

زنانی که مصرف قرص‌های ضد بارداری خوراکی را قطع کرده‌اند باید ظرف سه ماه پس از قطع مصرف قرص، قاعدگی را تجربه کنند. پیش از این اعتقاد بر این بود که قرص‌های ضد بارداری خطر آمنوره در زنان را در پی استفاده از قرص افزایش می‌دهد اما ثابت شده است که این مورد وجود ندارد. زنانی که بعد از گذشت سه ماه از قطع قرص‌های ضدبارداری خوراکی، قاعدگی را از سر نمی‌گیرند باید از نظر علل آمنوره ثانویه ارزیابی شوند.

 

علائم آمنوره چیست؟

آمنوره اولیه یا ثانویه (به ترتیب) زمانی اتفاق می‌افتد که خانمی شرایط زیر را تجربه نماید:

دوره قاعدگی تا سن 16 سالگی رخ نداده باشد.

یا

زنی که در گذشته سیکل قاعدگی داشته اما سه دوره پشت سر هم یا به مدت شش ماه یا بیشتر دوره قاعدگی‌اش متوقف شده باشد و باردار نباشد.

علائم و نشانه‌های دیگر نیز ممکن است وجود داشته باشد که بسیار متغیر هستند و به علت اصلی آمنوره بستگی دارد. به عنوان مثال علائم عدم تعادل هورمونی یا هورمون‌های اضافی مردانه باعث قاعدگی نامنظم، رشد ناخواسته مو، کلفت شدن صدا و آکنه می‌گردد. افزایش سطح پرولاکتین به عنوان علت آمنوره می‌تواند منجر به گالاکتوره “galactorrhea” شود (ترشحات شیر از نوک پستان‎ها که مربوط به شیردهی طبیعی نیست).

 

برای آمنوره چه زمانی باید مراقبت‌های پزشکی را شروع کنم؟

به طور کلی برای آمنوره لازم است به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. آمنوره که مربوط به بارداری یا یائسگی نباشد (زمانی که برای 12 ماه متوالی هیچ دوره قاعدگی وجود نداشته باشد و هیچ علت بیولوژیکی یا فیزیولوژیکی دیگری قابل شناسایی نباشد و زن در پایان سال‌های باروری کودک که از نظر بیولوژیکی تعیین شده، قرار گرفته باشد) می‌بایست بیشتر بررسی شود تا شرایط جدی‌ای که ممکن است منجر به آمنوره شود را رد کند.

 

چگونه آمنوره تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص آمنوره نیاز به بررسی دقیق سابقه پزشکی دارد تا وجود آمنوره و همچنین هر بیماری پزشکی دیگری که ممکن است دلیل آمنوره باشد، تعیین شود. در این شرایط معاینه فیزیکی از جمله معاینه لگن نیز انجام می‌شود.

بسته به نتایج تاریخچه و معاینه فیزیکی ممکن است آزمایش‌های تشخیصی بیشتری انجام گردد. به طور معمول آزمایش خون به منظور بررسی سطح هورمون‌های تخمدان، هیپوفیز و تیروئید انجام می‌شود. این آزمایشات ممکن است شامل اندازه‌گیری پرولاکتین، هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)، استروژن، تیروتروپین “thyrotropin”، سولفات دهیدرواپی آندروسترون “dehydroepiandrosterone sulfate” (DHEA-S) و تستوسترون باشد. در برخی افراد، آزمایش بارداری اولین آزمایشی است که انجام می‌شود.

مطالعات تصویربرداری مانند سونوگرافی، اشعه ایکس و CT یا MRI نیز ممکن است در افراد خاصی توصیه شود تا به تعیین علت آمنوره کمک کند.

 

درمان آمنوره چیست؟

درمان آمنوره اولیه و ثانویه با توجه به علت ایجاد آمنوره تعیین می‌گردد. اهداف درمانی شامل تسکین علائم عدم تعادل هورمونی، ایجاد قاعدگی، جلوگیری از عوارض و یا رسیدن به باروری می‌باشد، اگرچه همه این اهداف در هر مورد یا کیس مشخص قابل دستیابی نیستند.

• در مواردی که ناهنجاری‌های ژنتیکی یا آناتومیکی علت آمنوره (نوعاً آمنوره اولیه) باشد، این احتمال وجود دارد که جراحی توصیه شود.
• آمنوره هیپوتالاموس که به کاهش وزن، ورزش بیش از حد، بیماری جسمی یا استرس عاطفی مربوط است، به طور معمول با پرداختن به علت اصلی آمنوره اصلاح می‌شود. به عنوان مثال افزایش وزن و کاهش شدت ورزش، معمولاً دوره‌های قاعدگی را در زنانی که به دلیل کاهش وزن یا ورزش بیش از حد دچار آمنوره شده‌اند و دلایل دیگری برای آمنوره ندارند، بازیابی می‌کند. در بعضی موارد مشاوره تغذیه‌ای می‌تواند مفید باشد.
• در نارسایی زودرس تخمدان ممکن است هورمون درمانی به منظور جلوگیری از علائم ناخوشایند کاهش استروژن و همچنین جلوگیری از عوارض سطح پایین استروژن مانند پوکی استخوان توصیه شود. این روش ممکن است شامل تجویز قرص‌های ضدبارداری خوراکی برای آن دسته از زنانی باشد که تمایل به بارداری یا داروهای جایگزین استروژن و پروژسترون ندارند. در حالی که هورمون درمانی بعد از یائسگی در زنان مسن با خطرات خاصی برای سلامتی آن‌ها همراه بوده است، زنان جوان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان می‌توانند از این روش درمانی به منظور جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان بهره‌مند شوند.

• این احتمال وجود دارد که زنان مبتلا به PCOS (سندرم تخمدان پلی کیستیک) از درمان‌هایی استفاده کنند که سطح یا فعالیت هورمون‌های مردانه یا آندروژن‌ها را کاهش می‌دهد.
• داروهای آگونیست دوپامین “Dopamine agonist” مانند بروموکریپتین “bromocriptine” (Parlodel) سطح پرولاکتین را که ممکن است مسبب آمنوره باشد، کاهش می‌دهند. در نتیجه در صورت لزوم سطح دارو توسط پزشک تنظیم می‌شود.
• فن آوری‌های کمک باروری و تجویز داروهای گنادوتروپین “gonadotropin” (داروهایی که بلوغ فولیکول را در تخمدا‌ن‌ها تحریک می‌کنند) برای زنان مبتلا به برخی از انواع آمنوره که می‌خواهند اقدام به بارداری کنند، مناسب می‌باشد.
• در حالی که بسیاری از شرکت‌ها و افراد، درمان‌های گیاهی را به عنوان درمانی برای آمنوره به بازار عرضه کرده‌اند اما به طور قطعی هیچ یک از این داروها سودمند نبوده‌اند. این روش‌های درمانی توسط FDA ایالات متحده تنظیم و تایید نشده و کیفیت آماده‌سازی‌های داروهای گیاهی آزمایش نمی‌شود. داروهای گیاهی در موارد نادر با عوارض جانبی جدی و حتی کشنده همراه بوده و برخی از داروها حاوی مقادیر زیادی سم هستند. قبل از تصمیم گیری جهت استفاده از داروهای گیاهی یا جایگزین داروهای تجویزی درمان آمنوره، عاقلانه است که از پزشک متخصص مراقبت‌های بهداشتی خود مشاوره بگیرید.

 

عوارض آمنوره چیست؟

ناباروری عارضه قابل توجه آمنوره برای زنانی است که تمایل به بارداری دارند. مشکلات استخوانی (کاهش تراکم استخوان) یا پوکی استخوان از عوارض سطح پایین استروژن است که ممکن است با آمنوره طولانی مدت ایجاد شود. سایر عوارض آمنوره بستگی به علت اصلی آمنوره دارد.

 

آیا می‌توان از آمنوره جلوگیری کرد؟

آمنوره یک علامت است و به خودی خود یک بیماری نیست. بنابراین آمنوره تنها در حدی قابل پیشگیری است که بتوان از علت اصلی ایجاد آن جلوگیری کرد. به عنوان مثال نمی‌توان از آمنوره ناشی از شرایط ژنتیکی یا مادرزادی جلوگیری کرد. از طرف دیگر، آمنوره‌‌ی ناشی از رژیم‌های سختگیرانه تحمیل شده توسط فرد یا ورزش‌های سنگین به طور معمول قابل پیشگیری است.

 

چشم انداز و آینده زنی که از آمنوره رنج می‌برد چگونه است؟

آینده آمنوره در افراد بسیار متفاوت است و به علت آمنوره بستگی دارد. در صورت اصلاح عوامل ایجاد کننده، آمنوره هیپوتالاموس که نتیجه استرس، ورزش یا کاهش وزن است، به طور کلی قابل اصلاح است. درمان‌های پزشکی و هورمونی در جلوگیری از عوارض جانبی ناخوشایند یا عوارض آمنوره در بسیاری از خانم‌ها بسیار مفید است.

 

به منظور تشخیص و درمان آمنوره ثانویه به کدام متخصص مراجعه کنم؟

جهت تشخیص و درمان آمنوره ثانویه، به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید. همچنین ممکن است جهت درمان به متخصصین تغذیه ارجاع داده شوید. در صورت بروز آمنوره ثانویه شدید، می‌بایست به متخصصین غدد و جراحان مرتبط مراجعه نمایید. این گزینه‌ها با توجه به شدت و علت اصلی آمنوره‌‌ی شما متفاوت است. برخی از انواع آمنوره با تغییر در سبک زندگی و نوع تغذیه شما قابل درمان هستند اما گاها در موارد حادتر، بهبودی آمنوره نیاز به درمان‌های دارویی و همچنین جراحی‌های مخصوص دارد. مراقبت‌های ویژه و همچنین مراجعه‌های مکرر به پزشک جهت معاینات ادواری باعث تسریع در درمان می‌گردد. در زمان مراجعه به پزشک، هر موضوعی که بر روی تشخیص متخصص تاثیر می‌گذارد را بیان نمایید تا درمان با سرعت بیشتری آغاز گردد.

 

منابع:

www.healthline.com

my.clevelandclinic.org