بیماری پلاکت خون بالا چیست؟ علائم و درمان پلاکت بالا

پلاکت‌ها به خون کمک می‌کنند تا زخم‌ها را بهبود بخشند و از خونریزی بیش از حد جلوگیری کنند. سطح پلاکت خون بالا یا پایین می‌تواند نشانه بیماری شدید باشد. میانگین آزمایش شمارش پلاکت به طور معمول بخشی از یک آزمایش شمارش پلاکت کامل خون (CBC) است. این آزمایش، اطلاعات مهمی ‌در مورد تعداد سلول‌های مختلف خون در بدن را فاش می‌کند. برای مثال، ممکن است فرد دچار بیماری پلاکت خون بالا (Thrombocytosis) باشد. اینکه این عارضه چیست و چگونه می‌توان با شناخت علل و علائم آن، درمان‌های مناسب را کشف کرد، اینها موضوعاتی هستند که در این مقاله به تفصیل بحث خواهند شد؛ با رسا همراه باشید.

 

پلاکت خون بالا چیست؟

پلاکت‌ها که به آن ترومبوسیت نیز می‌گویند، بخش‌های از سلول‌های بزرگتری به نام مگاکاریوسیت‌ها هستند که در مغز استخوان ساخته می‌شوند. افزایش پلاکت خون زمانی اتفاق می‌افتد که علتی باعث شود مغز استخوان پلاکت‌های بیش از حد ایجاد کند. هنگامی ‌که دلیل آن ناشناخته باشد، به آن «ترومبوسیتوز اولیه یا اساسی» گفته می‌شود. هنگامی که پلاکت‌های اضافی ناشی از عفونت یا بیماری باشند، به آن «ترومبوسیتوز ثانویه» گفته می‌شود.

علت بالا بودن پلاکت خون چیست؟

در افرادی که پس از جراحی از فقدان خون رنج می‌برند، پلاکت خون در این افراد می‌تواند به طور موقت بالاتر از حد معمول باشد. لخته شدن خون در افراد با پلاکت بیش از حد آسان‌تر است. لخته شدن یکی از علائم خونریزی است. بدن در پی آسیب دیدگی پلاکت بیشتری تولید می‌کند. اما به دلیل اینکه پلاکت‌ها باعث لخته شدن خون می‌شوند، می‌توانند جان بیمار را به خطر بیندازند. لخته خون ممکن است متلاشی شده یا به جاهای دیگری از بدن منتقل شود.

خطر لخته شدن خون در افرادی که در اثر بیماری دائم در رختخواب هستند یا قادر به حرکت دادن اندام‌های خود نیستند، بیشتر است. اگر فردی اخیراً در اثر آسیب دیدگی، تعداد پلاکت‌های خونش بالا رفته باشد و می‌بایست در رختخواب بماند، ممکن است برای کاهش خطر لخته شدن خون نیاز به نظارت پزشکی داشته باشد.

برخی از شرایط موقتی می‌توانند باعث افزایش بیش از حد معمول پلاکت‌های خون شوند. برخی دلایل متداول افزایش پلاکت خون شامل موارد زیر هستند:

• در حال بهبودی از آسیب دیدگی اخیر
• بهبودی از کمبود خون بعد از عمل
• بهبود از نوشیدن بیش از حد یا کمبود ویتامین B12
• فعالیت بدنی شدید یا ورزش بیش ازحد مانند اجرای یک ماراتن
• استفاده از قرص‌های ضد بارداری
• شرایط جدی تر و مزمن

شرایط پزشکی زیر نیز ممکن است باعث افزایش پلاکت خون شوند:

• سرطان: سرطان‌های ریه، معده، سینه و تخمدان و همچنین لنفوم می‌توانند باعث افزایش تعداد پلاکت‌ها شوند. آزمایش خون، اسکن تصویربرداری یا بیوپسی می‌توانند آزمایشاتی برای تعیین سرطان باشند.
• کم خونی: افراد مبتلا به کمبود آهن یا کم خونی همولیتیک ممکن است پلاکت‌های بالایی داشته باشند. آزمایش خون می‌تواند اکثر اشکال کم خونی را تشخیص دهد.
• اختلالات التهابی: بیماری‌هایی که باعث ایجاد پاسخ ایمنی التهابی، مانند آرتریت روماتوئید یا بیماری التهابی روده (IBD) می‌شوند، می‌توانند تعداد پلاکت‌های خون را افزایش دهند. فرد در بیشتر موارد علائم متعددی خواهد داشت.
• عفونت‌ها: بعضی از عفونت‌ها مانند سِل می‌توانند پلاکت‌های بالایی ایجاد کنند.
• اسپلنکتومی: برداشتن طحال می‌تواند باعث افزایش موقتی پلاکت‌های خون شود.

 

چرا پلاکت خون بالا می‌رود؟

ترومبوسیتمی اولیه زمانی اتفاق می‌افتد که بدن پلاکت زیادی را تولید می‌کند، که می‌تواند منجر به لخته شدن غیر طبیعی شود. با این حال، علت دقیق این امر ناشناخته است. براساس بنیاد تحقیقات MPN ، تقریبا نیمی از افراد مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه دارای جهش ژنی در ژن JAK2 هستند. این ژن وظیفه ساخت پروتئینی را دارد که باعث رشد و تقسیم سلول‌ها می‌شود.

هنگامی که تعداد پلاکت‌ها به دلیل بیماری‌های خاصی زیاد می‌شود، به آن ترومبوسیتوز ثانویه یا واکنشی گفته می‌شود. ترومبوسیتمی اولیه نسبت به ترومبوسیتوز ثانویه کمتر شایع است. شکل دیگری از ترومبوسیتمی، ترومبوسیتمی ارثی است که بسیار نادر می‌باشد.

ترومبوسیتمی اولیه در زنان و افراد بالای 50 سال شایع است. با این حال، این بیماری همچنین می‌تواند در افراد جوان نیز دیده شود.

نشانه‌ها و علائم پلاکت خون بالا چیست؟

بیشتر بیماران هیچ علامتی از افزایش تعداد پلاکت ندارند. هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، می‌توانند شامل کبودی پوست یا خونریزی در نواحی مختلفی مانند بینی، دهان و لثه یا معده و روده باشد. لخته شدن غیر طبیعی خون نیز می‌تواند رخ دهد و منجر به سکته مغزی، حمله قلبی شوند. برخی از بیماران مبتلا به ترومبوسیتمی، اریتروملالژیا ایجاد می‌کنند و باعث ایجاد درد، تورم و قرمزی دست و پا و همچنین بی حسی می‌شوند.

علائم لخته خون بسته به محل قرارگیری آن می‌تواند متفاوت باشد. این علائم معمولاً شامل موارد زیر هستند:

• سردرد
• سرگیجه
• ضعف
• غش
• بی حسی یا سوزن شدن در پاها یا دستان
• قرمزی، لرزش و سوزش دردناک در پاها یا دستان
• تغییر در بینایی
• درد قفسه سینه
• طحال کمی بزرگ شده

در مواردی نادر، بیماری پلاکت خون بالا می‌تواند باعث خونریزی شود که ممکن است به شکل زیر رخ دهد:

• خونریزی از لثه یا دهان
• خون ریزی بینی
• ادرار خونی
• مدفوع خونی

آیا بالا بودن پلاکت خون خطرناک است؟

بیمارانی که ترومبوسیتمی اولیه دارند در معرض خطر ابتلا به ترومبوز قرار دارند، اگر سن آنها بالای 60 سال باشد و سابقه قبلی ترومبوز داشته باشند و در معرض خطر بالای خونریزی قرار دارند، تعداد پلاکت‌های آنها بالاتر از حد معین است. بیماران مبتلا به ترومبوسیتمی اولیه کم خطر، معمولاً با آسپرین با دوز پایین درمان می‌شوند، در حالی که درمان ترومبوسیتمی ‌اولیه پرخطر، مبتنی بر استفاده از روش سیتوساختار است و با «هیدروکسی اوره» به عنوان دارویی انتخابی و اینترفرون آلفا  که برای بیماران جوان یا زنان باردار قابل استفاده می‌باشد.

افراد بالای 60 سال در مقایسه با بیماران جوان‌تر در معرض خطر بیشتری قرار دارند و بنابراین سزاوار درمان تهاجمی‌تری هستند. در بیماران جوان‌تر، تصمیم گیری مبنی بر عدم درمان یا عدم وجود عوامل خطر دیگر باید در نظر گرفته شود. ترومبوز قبلی و کلسترول افزایش یافته خطرات قابل توجهی هستند. تاریخچه ترومبوز، نیاز به توجه برای پیشگیری دارد.

همچنین به بیمارانی که وزن زیادی دارند، توصیه می‌شود وزن خود را کاهش دهند. عوامل خطر قلبی – عروقی مانند استعمال دخانیات و فشار خون بالا نیز باید اصلاح شوند. در بیماران کم خطر، نظارتی ساده ممکن است کافی باشد. آنها تمایل زیادی ندارند که تحت تأثیر عوارض جراحی قرار گیرند.

در مواردی که علائم انسداد ریز عروقی مانند اریترومالژژی وجود دارد، آسپیرین با دوز پایین ممکن است بسیار مؤثر باشد. هزینه و خطر چنین درمانی ممکن است برای همه بیماران کم خطر و متوسط ​​مناسب باشد.

در بیماران پرخطر، از جمله کسانی که پلاکت‌های بسیار بالایی دارند، پلاکت‌ها باید کاهش یابد. یک درمان احتمالی شامل «هیدروکسی اوره» است. شود.

اگر بیماران به عمل جراحی انتخابی نیاز داشته باشند و در معرض خطر کمی نباشند، باید از روش درمانی سلولی استفاده شود تا خطر ترومبوز و خونریزی را کاهش دهد. اسپلنکتومی خطرات ترومبوز و خونریزی را افزایش می‌دهد.

تشخیص پلاکت خون بالا چگونه اتفاق می‌افتد؟

یافتن شرایط زمینه‌ای مانند کم خونی، فقر آهن، سرطان یا عفونت می‌تواند در تشخیص و مدیریت ترومبوسیتوز کمک کند. اگر علت ثانویه مشخص نشود، فرض می‌شود که بیمار مبتلا به بیماری خونی ET  می‌باشد.

آزمایش خون برای ژن خاصی به نام JAK2 می‌تواند ترومبوسیتوز را تشخیص دهد. با این وجود، تنها در حدود 50 درصد موارد مثبت است. جهش‌های ژنی دیگری نیز مورد آزمایش قرار می‌گیرند، اما تنها درصد کمی از بیماران نتیجه را دارند. ممکن است مغز استخوان بیمار برداشته شود و معاینه گردد تا به تشخیص کمک کند.

 

درمان پلاکت خون بالا

تیم مراقبت‌های بهداشتی فقط یک برنامه درمانی را ایجاد می‌کنند. درمان ترومبوسیتوز اولیه به خطر ابتلا به عوارضی مانند خونریزی و لخته شدن خون در فرد بستگی دارد.

کم خطر بودن، بدان معنی است که فرد در معرض خطر ابتلا به عوارض کمی قرار دارد. اگر علائمی از ترومبوسیتوز اولیه به غیر از تعداد پلاکت معمولی نداشته باشید، در معرض خطر کمی محسوب می‌شوید. شما جوان‌تر از 40 سال سن دارید و ویژگی‌های پر خطر ندارید. بیشتر افرادی که در معرض خطر کمتری قرار دارند، به ویژه افرادی که هیچ فاکتور دیگری از خطر قلبی عروقی ندارند، مگر در مواردی که عوارض ایجاد شود، نیازی به درمان ندارند.

خطر متوسط ​​به این معنا است که در مقایسه با افرادی که دارای ویژگی‌های کم خطرتری هستند، کمی بیشتر در معرض عوارض قرار دارید. اگر بین 40 تا 60 سال سن دارید و برخی از علائم را دارا می‌باشید، خطری متوسط ​​محسوب می‌شوید، اما ویژگی‌های پرخطری ندارید. افرادی که در معرض خطر متوسط ​​هستند ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند مگر اینکه عوارضی برای آنها ایجاد شوند.

خطر بالا بدان معنی است که به احتمال زیاد عوارضی را خواهید داشت. افراد مبتلا به بیماری پرخطر نیاز به درمان دارند. اگر بیشتر از 60 سال سن داشته باشید و هر یک از ویژگی‌های پرخطر زیرا را دارید، پر خطر محسوب می‌شوید:

• در گذشته لخته‌های خون یا خونریزی داشته‌اید.
• فشار خون بالا یا دیابت دارید.
• سیگار می‌کشید یا چاق هستید.
• تعداد پلاکت بسیار بالایی دارید.

بیمارانی که علائمی ندارند ممکن است وضعیت ثابتی داشته باشند و فقط نیاز به معاینه معمولی پزشک دارند. اشکال ثانویه ترومبوسیتوز به ندرت نیاز به درمان دارند.

برای بیمارانی که علائم دارند، چند گزینه درمانی وجود دارند. یکی این است که بیماری ایجاد کننده ترومبوسیتوز را درمان کنید. در بعضی موارد، بیمار می‌تواند از آسپرین کمک بگیرد تا از لخته شدن خون جلوگیری کند. دوز کم استفاده شده برای این منظور معمولاً باعث ناراحتی معده یا خونریزی نمی‌شود.

در ترومبوسیتمی اولیه، از داروهایی مانند هیدروکسی اوره یا آناگ (Relid) برای سرکوب تولید پلاکت توسط مغز استخوان استفاده می‌شوند. این داروها معمولاً باید به طور نامحدود مصرف شوند. درمان با داروی اینترفرون بعضی اوقات ضروری است اما با تعداد زیادی عوارض جانبی همراه است.

اکنون روش‌های جدیدتری برای سرکوب تولید بیش از حد پلاکت‌ها تولید می‌شوند. در موارد ترومبوسیتوز خطرناک برای زندگی، روشی به نام پلاکتفرز انجام می‌شود که بلافاصله تعداد پلاکت‌ها را به سطح ایمن‌تری کاهش می‌دهد. در این روش از ابزار ویژه‌ای برای خارج کردن خون بیمار، جدا کردن و خارج کردن پلاکت‌ها و سپس برگشت سایر سلول‌های خونی به بیمار استفاده می‌شود.

دارو درمانی برای بیماری پلاکت خون بالا

اگر علائمی ندارید، احتمالاً بلافاصله نیازی به درمان نخواهید داشت. داروهای مورد استفاده در درمان ترومبوسیتوز اولیه عبارتند از:

• هیدروکسی اوره (متداول‌ترین دارو)
• آناگرلید (Anagrelid)
• اینترفرون آلفا
• روکسولیتینیب (Ruxolitinib)

آسپرین نیز با دوز کم معمولاً تجویز می‌شود، مگر اینکه موارد منع مصرف داشته باشید (یک علامت یا بیماری که باعث می‌شود درمان توصیه نشود). همچنین ممکن است به «زنان باردار» آسپرین داده شود تا خطر عوارض ناشی از ترومبوسیتوز اولیه را در آنها کاهش دهد.

پیشگیری از بیماری پلاکت خون بالا

هیچ روش شناخته شده‌ای برای جلوگیری از ترومبوسیتمی اولیه وجود ندارد. با این حال، اگر اخیراً را‌ه‌های تشخیص ترومبوسیتمی اولیه را شناسایی کرده‌اید، مواردی وجود دارند که می‌توانید برای کاهش خطر عوارض جدی انجام دهید.

اولین قدم، مدیریت هرگونه عوامل خطر برای لخته شدن خون است. کنترل فشار خون، کلسترول و شرایطی مانند دیابت می‌تواند به کاهش خطر لخته شدن خون کمک کند. همچنین می‌توانید این کار را با انجام یک ورزش منظم و رژیم غذایی انجام دهید که عمدتاً از میوه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی تشکیل شده است. ترک سیگار نیز مهم است. سیگار کشیدن خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد.

برای کاهش بیشتر خطر ابتلا به عوارض جدی، همچنین باید به موارد زیر توجه کنید:

• تمام داروها را طبق تجویز مصرف کنید.
• از داروهای OTC یا سرماخوردگی که خطر خونریزی را افزایش می‌دهند، خودداری کنید.
• از انجان ورزش‌ها یا فعالیت‌هایی که خطر خونریزی را افزایش می‌دهد، خودداری کنید.
• فوراً خونریزی غیر طبیعی یا علائم لخته شدن خون را به پزشک خود گزارش دهید.
• قبل از هرگونه عمل دندانپزشکی یا جراحی، حتماً به پزشک در مورد هرگونه دارویی که ممکن است مصرف کنید برای کاهش پلاکت خود بگویید.
• افراد سیگاری و افرادی که سابقه لخته شدن خون را دارند ممکن است برای کاهش تعداد پلاکت‌های خون، به دارو احتیاج داشته باشند و ممکن است دیگران نیازی به درمان نداشته باشند.

چشم انداز بیماران مبتلا پلاکت خون بالا

چشم انداز درمانی بیماران به عوامل مختلفی بستگی دارند. بیشتر افراد برای مدت طولانی هیچ عارضه‌ای را تجربه نمی‌کنند. با این حال، عوارض جدی می‌تواند رخ دهند که ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• خونریزی شدید
• سکته
• حمله قلبی
• عوارض حاملگی مانند پره اکلامپسی، زایمان زودرس و سقط جنین

به هر روی، مهم است وضعیت پلاکت خون بالا مورد درمان قرار گیرد تا از عوارض جانبی و حتی مرگ در بیماران جلوگیری شود.