بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک “Celiac” نوعی اختلال گوارشی مزمن است. این بیماری از واکنش ایمنی بدن به گلیادین “gliadin”، ​​پروتئین گلوتن “gluten” موجود در گندم، جو، چاودار و گاهی اوقات جو دوسر ایجاد می‌شود.

این وضعیت شامل التهاب و تخریب پوشش داخلی روده کوچک است و می‌تواند منجر به سوءجذب مواد معدنی و مغذی شود.

علائم این بیماری ممکن است شامل اسهال مزمن، کاهش وزن و خستگی باشد. در برخی موارد تنها علامت آنمی “anemia” است و بیماری سلیاک تا اواخر زندگی تشخیص داده نمی‌شود.

بیماری سلیاک تقریباً از هر 141 آمریکایی 1 نفر را درگیر می‌کند. این بیماری می‌تواند فرد را در هر سنی که از نظر ژنتیکی مستعد باشد تحت تأثیر قرار دهد، اما این وضعیت اغلب از دوران نوزادی آغاز می‌شود.

هیچ درمانی وجود ندارد و تنها درمان موثر رژیم عاری از گلوتن است.

 

حقایقی کلی در مورد بیماری سلیاک:

در این‌جا چند نکته اساسی در مورد بیماری سلیاک آورده شده است. جزئیات بیشتر را در مقاله مطالعه نمایید.

• بیماری سلیاک نوعی اختلال خود ایمنی است که باعث عدم تحمل گلوتن در افراد می‌شود.
• اثرات طولانی مدت شامل کم خونی و سوءتغذیه است.
• تنها درمان موثر، رژیم غذایی بدون گلوتن است.
• رژیم غذایی بدون گلوتن فقط برای افراد درگیر آلرژی یا افرادی که نمی‌توانند گلوتن را تحمل کنند، توصیه می‌شود.

 

علائم بیماری سلیاک

افراد مبتلا به بیماری سلیاک می‌بایست از مصرف نان و سایر غذاهایی که حاوی گلوتن است، خودداری کنند.

بیماری سلیاک یک اختلال دائمی است. علائم ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. این علائم با گذشت زمان تغییر می‌کند و در افراد مختلف، متغیر است. برخی از افراد ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند یا علائم تا اواخر زندگی آن‌ها ظاهر نشود.

برخی از علائم رایج بیماری سلیاک عبارتند از:

• علائم گوارشی مانند گرفتگی شکم، اسهال، گاز معده، تهوع، استفراغ و نفخ شکمی
• مدفوع بدبو و مشاهده چربی زیاد در آن‌
• درد استخوان و مفصل
• افسردگی، تحریک پذیری و حملات پانیک “panic”
• ضعف و خستگی
• کبودی و خون‌ریزی بینی
• احتباس مایع
• ناباروری
• گرسنگی مداوم
• نارسایی و کمبود آهن
• سوءتغذیه و کمبودهای تغذیه‌ای از جمله کمبود ویتامین B12 ، D و K
• زخم‌های دهان و تغییر رنگ دندان
• تحلیل، ضعف و گرفتگی عضلات
• آسیب عصبی که منجر به گزگز در پاها و اندام‌های دیگر می‌شود.
• خون در مدفوع یا ادرار
• سردردهای میگرنی

در بعضی از افراد نوعی بثورات پوستی ایجاد می‌گردد که به آن (dermatitis herpetiformis) می‌گویند. لکه‌های قرمز، برجسته و تاول ممکن است روی آرنج، زانو، شانه، باسن و صورت تأثیر بگذارند.

بیماری سلیاک می‌تواند منجر به سوءجذب و سوءتغذیه، آسیب به روده بزرگ و آسیب ضعیف‌تر به سایر اندام‌ها شود.

بسیاری از بزرگسالان علائم خفیف خستگی و کم خونی یا احتمالاً فقط ناراحتی مبهم شکمی مانند نفخ، اتساع شکم و گاز اضافی را تجربه می‌کنند. برخی از افراد علائم واضحی از بیماری ندارند اما احساس عمومی ناخوشایندی در این وضعیت دارند.

تغییرات در علائم بیماری ممکن است به موارد زیر بستگی داشته باشد:

• مدت زمانی که فرد با شیر مادر تغذیه می‌کند، زیرا علائم بیماری به مرور زمان در افرادی که مدت طولانی‌تری با شیر مادر تغذیه می‌کنند ظاهر می‌شود
• مقدار گلوتن مصرف شده
• سنی که فرد شروع به خوردن گلوتن می‌کند.
• میزان آسیب به روده کوچک
• بر اساس مطالعه‌ای که در JAMA Neurology منتشر شده است، افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است در معرض خطر بیشتری از نوروپاتی “neuropathy” باشند.
• استرس و اضطراب ممکن است علائمی به همراه داشته باشد.

علائم بیماری سلیاک در نوزادان و کودکان

در کودکان و نوزادان ممکن است مشکلات روده‌ای مانند اسهال، تحریک پذیری و عدم موفقیت در رشد یا تأخیر در رشد وجود داشته باشد.

با گذشت زمان، کودکان ممکن است کاهش وزن، آسیب به مینای دندان و تاخیر در بلوغ را تجربه کنند.

 

تشخیص بیماری سلیاک

پزشک، بیمار را معاینه می‌کند و در مورد علائم و نشانه‌ها سوال می‌کند. متخصص مربوطه ممکن است انجام برخی آزمایشات را تجویز کند.

آزمایش خون ممکن است موارد زیر را تشخیص دهد:

• آنتی بادی‌های آنتی گلیادین “antigliadin”
• آنتی بادی‌های اندومیزیال “endomysial”
• آنتی بادی‌های ترانس گلوتامیناز “transglutaminase” ضد بافت
• خون به منظور بررسی آنتی بادی علیه پپتید گلیادین (TTG) و گاهی آنتی بادی آنتی گلیادین (AGA) و آندومیزیم (EMA) غربال می‌شود.
• بیوپسی روده کوچک دقیق‌ترین آزمایش برای بیماری سلیاک محسوب می‌شود. پزشک از آندوسکوپی برای گرفتن نمونه از پوشش روده استفاده می‌کنند. معمولاً چندین نمونه جهت بالا بردن دقت تشخیص به دست می‌آید.

شرایطی که علائم مشابهی با بیماری سلیاک دارند عبارتند از:

• نارسایی لوزالمعده
• بیماری کرون “Crohn’s” روده کوچک
• سندرم روده تحریک‌پذیر
• رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده کوچک
• حساسیت به گلوتن که علائم مشابه اما خفیف‌تری دارد و به عنوان یک موضوع مهم، مورد بحث است

پزشک در هنگام تشخیص سلیاک باید این احتمالات را بررسی کند.

 

رژیم غذایی موثر بر درمان سلیاک

در حال حاضر، عدم استفاده گلوتن، تنها درمان است.

با رعایت دقیق رژیم غذایی، روده‌ها به طور طبیعی بهبود می‌یابند و علائم از بین می‌روند اما خوردن دوباره گلوتن می‌تواند باعث عود بیماری شود.

بیماران باید توجه داشته باشند که کدام غذاها حاوی گلوتن است و کدام یک این ماده را ندارند. تشخیص این موضوع ممکن است دشوار باشد زیرا بسیاری از محصولات حاوی گلوتن پنهان هستند.

یک متخصص تغذیه واجد شرایط می‌تواند به فرد مبتلا به سلیاک کمک کند تا از یک رژیم غذایی سالم استفاده کند.

محصولات با گلوتن و محصولات بدون گلوتن

طیف گسترده‌ای از محصولات با برچسب “فاقد گلوتن” در دسترس هستند. این موارد شامل نان‌های بدون گلوتن، ماکارونی، کلوچه و غیره است. تولیدکنندگان ملزم به ارائه اطلاعات در مورد مواد تشکیل دهنده مورد استفاده برای تولید محصولات غذایی خود هستند اما افراد باید قبل از خرید یا مصرف هر محصول، برچسب را به دقت بررسی کنند.

گزینه‌های بدون گلوتن برای نان، آرد، ماکارونی و سایر مواد غذایی اکنون به طور گسترده در دسترس هستند.

“فاقد گلوتن” به طور معمول نشان می‌دهد که سطح بی ضرر گلوتن (به جای فقدان کامل آن) وجود دارد.

مقررات مربوط به استفاده از برچسب بر روی محصولات فاقد گلوتن بین کشورها متفاوت است، بنابراین بیماران باید احتیاط کنند.

فردی که رژیم بدون گلوتن را دنبال می‌کند باید از مصرف محصولات زیر جلوگیری کند:

• تمام غذاهای تهیه شده از گندم، چاودار، سبوس، آرد غنی شده، بلغور و جو از جمله غلات، نان، ماکارونی، کروتون، کراکر، کیک و کلوچه
• آبجو و سایر محصولات الکلی
• جو دوسر

برخی از انواع جو دوسر می‌تواند به گندم نیز آلوده شود. در برخی موارد مقدار کمی جو دوسر تحت نظارت پزشکی وارد رژیم غذایی می‌شود.

باید مراقب برخی از محصولات غذایی که در تأسیسات تولید محصولات حاوی گلوتن تولید می‌شوند، گرفت.

بسیاری از غذاهای فرآوری شده حاوی گلوتن هستند از جمله:

• سوپ‌های کنسرو شده
• سس سالاد، سس گوجه فرنگی و خردل
• سس سویا
• چاشنی ها
• بستنی و آب نبات
• گوشت و سوسیس فرآوری شده و کنسرو شده

گلوتن همچنین می‌تواند در موارد زیر استفاده شود:

• برخی از داروهای تجویز شده و بدون نسخه (OTC)
• محصولات ویتامینی
• محصولات آرایشی مانند رژ لب، براق کننده لب، چسب و خمیر دندان
• تمبر پستی

افراد مبتلا به بیماری سلیاک اغلب عدم تحمل لاکتوز را نیز دارند، بنابراین اجتناب از لاکتوز می‌تواند به درمان بیماری کمک کند.

هر فرد مبتلا به سلیاک باید برچسب‌های غذا را به دقت بخواند و بررسی کند کدام غذاهای رستوران فاقد گلوتن هستند. بعضی از رستوران‌ها منوی بدون گلوتن دارند.

رژیم بدون گلوتن برای همه؟

کسانی که به بیماری سلیاک یا عدم تحمل گلوتن مبتلا نیستند، اگر به فکر “عدم استفاده گلوتن” هستند باید با پزشک خود صحبت کنند.

اگر این درمان با دقت رعایت نشود، رژیم بدون گلوتن می‌تواند به کمبودهای دیگری منجر شود.

طبق انستیتوی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی (NIDDK) “هیچ اطلاعات کاملی حاکی از آن نیست که عموم مردم برای کاهش وزن یا سلامتی بهتر باید رژیم بدون گلوتن داشته باشند”

غذاهایی که مصرف آن‌ها بی خطر است:

• مصرف غلات مانند ذرت، ارزن، سورگوم (نوعی ذرت) “sorghum”، تف “teff”، برنج و برنج خودرو بی خطر است.
• محصولات غیر غلات مانند آمارانت یا دانه تاج خروس “amaranth”، کینوا یا گندم سیاه همچنین سیب زمینی و موز، نشاسته و لوبیای “garbanzo” بی ضرر هستند. آن‌ها حاوی گلوتن نیستند و علائم را تحریک نمی‌کنند.
• فرد مبتلا به سلیاک ممکن است نیاز به مکمل ویتامین و مواد معدنی داشته باشد تا خطر کمبودهای ناشی از این اختلال را کاهش دهد.
• دستورالعمل‌ها را می‌توان با جایگزینی مواد و تنظیم زمان و درجه حرارت مورد استفاده برای پخت بدون گلوتن تهیه کرد.

 

درمان بیماری سلیاک

دانشمندان در حال بررسی داروهایی هستند که مستقیماً در روده‌ها عمل می‌کنند، به طور مثال واکسیناسیون جهت درمان بیماری سلیاک و درمان‌هایی که بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارند.

در حال حاضر به جز جلوگیری از مصرف گلوتن، هیچ درمانی وجود ندارد.

اگر فرد به مصرف گلوتن ادامه دهد، این شرایط می‌تواند کیفیت زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد و خطر برخی از شرایط و بیماری‌های پزشکی را افزایش دهد.

 

عوارض بیماری سلیاک

به طور معمول ریزش مو، کم‌خونی و پوکی استخوان رخ می‌دهد زیرا بدن مواد مغذی را به طور موثر جذب نمی‌کند. ممکن است زخم روده کوچک ایجاد شود.

بیماری سلیاک با انواع خاصی از سرطان از جمله لنفوم روده “lymphoma” و آدنوکارسینوم “adenocarcinoma” روده کوچک، حلق و مری ارتباط دارد.

 

بیماری مقاوم به درمان “Refractory”

در صورت عدم اقدام جهت مدیریت بیماری سلیاک، در موارد نادر، بیماری نسوز ممکن است رخ دهد. معمولاً این امر اتفاق می‌افتد زیرا حفظ رژیم کاملاً بدون گلوتن دشوار است.

در افراد مبتلا به بیماری مقاوم به درمان، سلیاک در مدت طولانی وجود داشته به طوری که روده‌ها دیگر فقط با رژیم غذایی قادر به بهبود نیستند و رژیم بدون گلوتن کمکی نخواهد کرد.

داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها “corticosteroids” و معمولا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی تجویز می‌شوند.

 

کودکان مبتلا به بیماری سلیاک

اگر بیماری سلیاک در دوران کودکی درمان نشود، می‌تواند در بزرگسالی باعث کوتاهی قد شود اما کودک مبتلا به بیماری سلیاک که به رژیم بدون گلوتن روی می‌آورد اغلب رشد قد را شروع کرده و هرگونه تأخیر ناشی از این اختلال را بهبود می‌بخشد. آسیب روده در طی چند هفته پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود می‌یابد.

هرچه زمان می‌گذرد، کودکان دچار بهبودی خود به خودی می‌شوند و تا اواخر زندگی عاری از هرگونه علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک می‌شوند، ممکن است علائم بعداً دوباره ظاهر ‌شوند.

 

علل ابتلا به بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال ایمنی است. وقتی فرد مبتلا به سلیاک گلوتن می‌خورد، سلول‌ها و سیستم ایمنی بدن او فعال شده و به روده باریک حمله کرده و آسیب می‌رسانند.

در بیماری سلیاک، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به پرزهای روده کوچک حمله می‌کند. این پرزها ملتهب شده و تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است از بین بروند. روده کوچک دیگر قادر به جذب موثر مواد مغذی نیست. این شرایط می‌تواند منجر به برخی خطرات و عوارض سلامتی شود.

به طور کلی افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند شامل افرادی هستند که:

• مبتلا به بیماری خودایمنی دیگری مانند دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید یا بیماری خودایمنی که بر تیروئید یا کبد تأثیر می‌گذارد، هستند.
• یک اختلال ژنتیکی مانند سندرم داون یا سندرم ترنر “Turner” دارند.
• یکی از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا است.

داشتن یک عضو خانواده مبتلا به بیماری سلیاک، احتمال ابتلای فرد را افزایش می‌دهد.

 

به منظور تشخیص و درمان بیماری سلیاک به کدام پزشک مراجعه شود؟

یک متخصص گوارش “gastroenterologist” می‌تواند آندوسکوپی “endoscopy” را انجام دهد، روشی که مرحله بعدی در روند تشخیص بیماری سلیاک است. در آندوسکوپی، متخصص گوارش از ابزاری به نام آندوسکوپ برای گرفتن نمونه‌های ریزی از روده کوچک شما استفاده می‌کند. جهت درمان اولیه، عدم مصرف یا کاهش مصرف گلوتن تجویز می‌گردد. در ادامه متخصص ممکن است به منظور حفظ سلامتی شما از داروهای مکمل و ویتامین موثر استفاده نماید و رژیم غذایی غنی از ویتامین را به شما توصیه نماید. همکاری شما در انجام توصیه‌های پزشکی، روند درمان را سرعت بخشیده و آسیب‌های احتمالی موجود را به شدت کاهش می‌دهد. دستگاه گوارش شما تاریخچه و سابقه پزشکی دارد و یک معاینه کامل بدنی و احتمالاً معاینه مقعدی (در صورت مشاهده مدفوع خونی) انجام می‌گردد.” در صورت مشکوک بودن به بیماری سلیاک، متخصص گوارش به منظور کمک به تشخیص بیماری سلیاک آزمایش خون (معروف به پانل سلیاک “celiac panel”) را تجوی می‌کند. آزمایش خون اولین قدم در تشخیص ابتلا به بیماری سلیاک است. این روش به راحتی توسط اکثر متخصصین از جمله پزشکان خانواده و متخصصان گوارش قابل انجام است.

 

منابع:

www.webmd.com

www.healthline.com