یک بارداری طبیعی تقریباً 40 هفته طول می‌کشد. در حالی که بیشتر زنان باردار در مرز 40 هفتگی و برخی دیگر کمی زودتر زایمان می‌کنند. زایمان زودرس با انقباضاتی مشخص می‌شود که قبل از هفته سی و هفتم بارداری، دهانه رحم را باز می‌کند.
درد زایمان زودهنگام می‌تواند منجر به زایمان زودرس شود که خطرات زیادی را برای کودک به همراه دارد. اغلب نوزادان نارس پس از تولد نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند و گاهی درگیر مشکلات سلامتی طولانی مدت می‌شوند که این موضوع می‌تواند تمام زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. نوزاد هرچه زودتر از موعد مناسب متولد شود، احتمال ناتوانی جسمی یا ذهنی کودک در او بیشتر است.
زایمان زودرس تقریباً در 12 درصد بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. علت زایمان زودرس همیشه مشخص نیست اما عوامل خطرزای خاصی وجود دارد که می‌تواند احتمال زایمان زودرس را افزایش دهد.
فهرست مطالب
عوامل خطرزا در زایمان زودرس
این احتمال وجود دارد که هر زن باردار درد زایمان زودهنگام و زایمان زودرس را تجربه نماید، حتی اگر در دوران بارداری همه کارها را درست انجام داده باشد. با این حال تعدادی از عوامل می‌توانند برخی از زنان را بیش از سایرین مجبور به زایمان یا زایمان زودرس کند.
این عوامل خطرزا عبارتند از:
- حاملگی چندقلویی (بیش از یک کودک در رحم)
- سابقه تولد زودرس در گذشته
- خون‌ریزی واژینال در اواسط بارداری
- عفونت
- پلی هیدرامنیوس “polyhydramnios” (مقدار بیش از حد مایعات آمنیوتیک “amniotic” در اطراف کودک)
- مشکلات دهانه رحم
- مشکلات رحم
- برخی شرایط ژنتیکی
- مصرف مواد مخدر و الکل
- دسترسی محدود به مراقبت‌های دوران بارداری
لازم به یادآوری است که اکثر زنان با این عوامل خطرزا بارداری خود را به طور کامل طی می‌کنند. با این حال آگاهی از خطرهای موجود، بسیار مفید است بنابراین می‌توانید توسط پزشک خود کاملاً ارزیابی و کنترل شوید.
حاملگی چند قلویی
حاملگی چند قلویی، یک زن باردار را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد، به این دلیل که رحم هنگام نگه داشتن دو یا چند نوزاد می‌بایست بیشتر کشیده شود. رحم، درست مثل هر عضله دیگری در بدن هنگامی که از بیش از یک نقطه خاص کشیده شود، منقبض می‌شود. در بارداری چند قلویی، این احتمال وجود دارد که رحم تا حدی کشیده شود و قبل از رشد کامل نوزادان، انقباضات شروع گردد.
خطر زایمان زودرس با هر نوزاد اضافه شده در رحم افزایش می‌یابد:
تعداد نوزادان در رحم و متوسط سن حاملگی در هنگام تولد
- یک هفته 40
- دو هفته 35
- سه هفته 32
- چهار هفته 30
* سن حاملگی به تعداد هفته‌های بارداری زن گفته می‌شود. معمولاً از روز آخرین قاعدگی شناخته شده محاسبه می‌شود.
حاملگی چندقلویی، مادر باردار و نوزادانش را در معرض خطر بیشتری جهت ابتلا به سایر عوارض قرار می‌دهد. همچنین مادر، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پره اکلامپسی “preeclampsia” و دیابت حاملگی است، این در حالیست که خطر ابتلا به کم خونی شدید در نوزادان بیشتر است. همچنین احتمال کم بودن وزن و نقص مادرزادی در آن‌ها وجود دارد. همه این عوارض به خودی خود مشکلات کوچکی هستند اما می‌توانند مدیریت و درمان زایمان زودرس را دشوارتر کنند. با احتمال بالا در صورت بارداری چند قلویی، به مراقبت توسط یک متخصص زنان و زایمان احتیاج دارید تا از بروز هرگونه عوارض جانبی جلوگیری کنید.
تاریخچه و سابقه زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس
زنی که در گذشته نوزادی نارس به دنیا آورده است، احتمال حاملگی زودرس و زایمان زودهنگام او در حاملگی‌های بعدی بسیار بیشتر زنان دیگر است. احتمال این امر به تعداد زایمان‌های زودهنگام قبلی و چگونگی زودرس بودن آن‌ها بستگی دارد. هرچه زایمان زودرس قبلی زودتر اتفاق افتاده باشد، احتمال وقوع زایمان زودهنگام بعدی در همان زمان یا حتی زودتر وجود دارد.
البته باید توجه داشت که این خطرات در درجه اول در زنانی اتفاق می‌افتد که زایمان زودرس خود به خودی دارند، نه شامل همه افرادی که درد زایمان زودهنگام یا زایمان زودرس را تجربه کرده‌اند. خانمی که نوزادی را در دوره مناسبی به دنیا آورده است، احتمال زایمان زودهنگام نوزاد بعدی در او بسیار کم است. به علاوه هرچه تعداد بارداری بیشتری در یک زن انجام گیرد، احتمال زودرس بودن زایمان‌های بعدی در او کمتر است. حتی هنگامی که زنی در گذشته یک بار زایمان زودرس داشته است اما در این بین حداقل یک بارداری تمام مدت داشته باشد، احتمال زایمان زودرس دیگر کاهش می‌یابد.
تاریخچه و سابقه سقط جنین
برخی از محققان معتقدند که سابقه سقط جنین می‌تواند احتمال زایمان زودرس زن را افزایش دهد. به نظر می‌رسد زنانی که بیش از یک بار سقط جنین داشته‌اند، به احتمال زیاد در سنین بالاتر زایمان زودرس خواهند داشت. علت این موضوع مشخص نیست که چرا سقط جنین ممکن است در بارداری بعدی باعث زایمان زودرس شود. یک احتمال این است که دهانه رحم در طی مراحل سقط جنین آسیب می‌بیند. همچنین ممکن است یک خانم دهانه رحم ناتوان و نامناسب داشته باشد، به این معنی که دهانه رحم در اوایل بارداری به طور غیر طبیعی باز می‌شود و منجر به سقط زودرس می‌گردد. این موضوع می‌تواند در حاملگی‌های بعدی نیز تأثیر بگذارد، مگر این که توسط پزشک و با استفاده از روش‌های جراحی، درمان گردد. احتمال دیگر این است که زنانی که چندین بار سقط جنین کرده‌اند، کمتر از کسانی که هرگز بارداری بدون برنامه نداشته‌اند تمایل به دسترسی و استفاده از خدمات درمانی و منابع دیگردارند. هر دوی این شرایط می‌تواند خطر درد زایمان زودهنگام و زایمان زودرس در بارداری‌های آینده را افزایش دهد.
خون‌ریزی واژن در سه ماهه دوم یا سوم
زنانی که بین هفته‌های 12 تا 24 بارداری خون‌ریزی واژینال دارند، بیشتر در معرض خطر درد زایمان زودرس و زایمان زودهنگام قرار دارند. شدت خطر بستگی به علت خون‌ریزی دارد.
جفت سرراهی و جدا شدن جفت دو دلیل اصلی خون‌ریزی واژن در دوران بارداری است. جفت سرراهی زمانی اتفاق می‌افتد که جفت به طور جزئی یا کامل دهانه رحم را بپوشاند. جدا شدن جفت زمانی اتفاق می‌افتد که جفت خیلی زود از دیواره‌های رحم جدا شود. هر دو شرایط به وضوح با زایمان زودرس و زایمان ارتباط دارد.
در هر زمان از بارداری، زنانی که دچار خون‌ریزی واژینال می‌شوند می‌بایست سریعاً به منظور ارزیابی به پزشک خود مراجعه کنند. در حالی که خون‌ریزی واژینال همیشه نشان دهنده مشکل نیست اما تعیین دقیق علت خون‌ریزی بسیار حیاتی است تا هر مشکلی به سرعت برطرف شود.
عفونت
وجود عفونت باکتریایی یا ویروسی در دوران بارداری می‌تواند خطر زایمان زودرس یا زایمان زودهنگام را افزایش دهد. عفونت می‌تواند در هر قسمت از دستگاه تناسلی یا ادرار زنان از جمله واژن، دهانه رحم، رحم، مجاری ادرار، مثانه یا کلیه‌ها ایجاد شود.
همچنین عفونت ممکن است در جریان خون ایجاد شود. در برخی از زنان باردار، پاسخ بدن به عفونت می‌تواند باعث زایمان زودرس آن‌ها گردد.
زایمان زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که عفونت به رحم برسد، در آن‌جا واکنش شیمیایی ایجاد می‌گردد و این واکنش رحم را منقبض می‌کند. همه باکتری‌ها و ویروس‌هایی که به رحم می‌رسند باعث انقباض نمی‌شوند. با این وجود اگر عفونت از دو غشای اطراف کودک عبور کند و وارد حفره آمنیوتیک “amniotic” شود، احتمال بروز زایمان زودرس افزایش می‌یابد.
برخی از عفونت‌ها که با زایمان زودرس همراه هستند شامل سوزاک، کلامیدیا “chlamydia”، تریکومونیازیس “trichomoniasis” و واژینوز باکتریایی است.
پلی هیدرامنیوس “Polyhydramnios”
پلی هیدرامنیوس به وجود بیش از اندازه مایع آمنیوتیک، مایعی که کودک را در رحم احاطه کرده است، اشاره دارد. افزایش مقدار مایع آمنیوتیک باعث کشش بیش از حد رحم می‌شود. وقتی رحم بیشتر از اندازه نرمال کشیده شود، این احتمال وجود دارد که زودتر منقبض شده و این شرایط باعث زایمان زودرس می‌گردد.
علائمی که نشان دهنده پلی هیدرامنیوس است شامل شکم بزرگ شده (غیرمعمول برای هفته حاملگی)، دشواری در تنفس، کاهش ادرار و افزایش تورم پاها است.
به منظور تأیید تشخیص، پزشک سونوگرافی را جهت تعیین میزان مایع آمنیوتیک در رحم تجویز می‌کند. در صورت تشخیص پلی هیدرامنیوس، پزشک با انجام آمنیوسنتز “amniocentesis” مقداری از مایعات اضافی را از بین می‌برد. در طی این روش از سونوگرافی شکم جهت هدایت سوزن درون کیسه آمنیوتیک به منظور استخراج مایعات اضافی استفاده می‌شود.
همچنین می‌توان از سونوگرافی برای تعیین علت ایجاد پلی هیدرامنیوس استفاده کرد. از همان سوزنی که به منظور از بین بردن مایعات اضافی وارد بدن می‌شود، برای نمونه برداری از بافت یا بیوپسی نیز استفاده می‌گردد. نتایج این روش نشان می‌دهد که آیا مشکلی برای مادر، جفت یا کودک پیش آمده است یا خیر. شایع‌ترین دلایل پلی هیدرامنیوز برای مادران، دیابت و ناسازگاری سلول‌های قرمز خون است (به عنوان مثال Rh موجود در خون مادر و کودک ناسازگار هستند). تایید مشکلات برای جفت نادر است اما گاها شامل کوریوآنژیوما “chorioangioma” که یک تومور خوش خیم عروق خونی در جفت است، می‌گردد. دلایل جنینی شایع‌تر است و شامل حاملگی چند قلویی، عفونت، نقایص مادرزادی است .
در صورت امکان تعیین علت پلی هیدرآمنیوس بسیار مهم است زیرا خطر زایمان زودرس، بیشتر به علت و نه به شدت بیماری مربوط می‌شود. به عنوان مثال هنگامی که نقص مادرزادی در نوزاد باعث ایجاد پلی هیدرامنیوس می‌شود، احتمالاً زنان دچار زایمان زودرس می‌شوند.
مشکلات دهانه رحم
دهانه رحم که قسمت تحتانی رحم را تشکیل می‌دهد، به طور معمول در تمام دوران بارداری بسته می‌ماند تا کودک را به طور ایمن در داخل رحم نگه دارد. با شروع زایمان، انقباضات باعث نرمی و کوتاه شدن دهانه رحم می‌شود تا بتواند برای زایمان باز شود. با این حال گاهی قبل از شروع زمان صحیح زایمان، دهانه رحم گشاد می‌شود. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، این بیماری به عنوان نارسایی دهانه رحم یا دهانه رحم ناتوان شناخته می‌شود. زنان مبتلا به نارسایی دهانه رحم با احتمال بالا دچار زایمان زودرس می‌گردند.
نارسایی دهانه رحم ممکن است در اثر آسیب، جراحی یا دارو ایجاد شود.
عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به نارسایی دهانه رحم را افزایش دهد:
- سابقه ضربه به دهانه رحم. به عنوان مثال اگر دهانه رحم یک زن در حین زایمان پاره شود، ممکن است در حاملگی‌های آینده دهانه رحم او ضعیف باشد.
- عمل‌های قبلی دهانه رحم. برخی از اقدامات دهانه رحم مانند بیوپسی مخروطی ممکن است پس از نتایج غیرطبیعی تست پاپ اسمیر در خانم‌ها انجام شود. در طی این عمل‌ها بخشی از دهانه رحم برداشته می‌شود تا تغییرات سرطانی یا پیش سرطانی دهانه رحم بررسی شود. این روش با افزایش خطر ابتلا به نارسایی دهانه رحم همراه است.
اگر به ناتوانی دهانه رحم مبتلا باشید، پزشک در تمام دوران بارداری شما را از نزدیک تحت نظر خواهد گرفت. همچنین ممکن است به روشی معروف به سرکلاژ گردن رحم نیاز داشته باشید که متخصص زنان و زایمان می‌تواند آن را انجام دهد. این روش می‌تواند دهانه رحم ضعیف را تقویت کرده و حاملگی کامل را امکان پذیر کند.
مشکلات رحم
یک زن ممکن است نارسایی‌های رحمی را تجربه کند که از زمان تولد او وجود داشته است.
برخی از شایع‌ترین ناهنجاری‌ها عبارتند از:
- وجود رحم دوم (رحم دوم کامل)
- وجود دیواره (سپتوم) در داخل رحم که آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند
- رحم با شکل نامنظم
خطر زایمان زودرس به نوع ناهنجاری رحم موجود بستگی دارد. زنان با رحم غیر طبیعی بیشترین خطر ابتلا به عوارض زایمان زودرس را دارند، در حالی که کسانی که دارای سپتوم در داخل رحم هستند کمترین خطر ابتلا را خواهند داشت.
عوامل ژنتیکی، اقتصادی و اجتماعی
گذشته از شرایط پزشکی و بیماری‌ها، برخی از عوامل بیرونی می‌توانند بر ایجاد زایمان زودرس تأثیر بگذارند.
-
ژنتیک و نژاد
برخی از خصوصیات ارثی می‌توانند خطر ابتلا به زایمان زودرس در زنان را افزایش دهد. در ایالات متحده، زنان آفریقایی-آمریکایی بیشتر از سایر قومیت‌ها زایمان زودرس را تجربه می‌کنند. این خطر بیشتر در هفته‌های ابتدایی بارداری وجود دارد.
محققان به طور دقیق مطمئن نیستند که چرا زنان آفریقایی-آمریکایی در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به زایمان زودرس قرار دارند. با این حال زنان آفریقایی-آمریکایی بیشتر از سایرین مبتلا به عفونت دستگاه تناسلی و ادراری می‌شوند که این موضوع خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
-
عوامل اقتصادی
زنان کم درآمد با احتمال بیشتری زایمان زودرس را تجربه می‌کنند زیرا اغلب آن‌ها فاقد غذای سالم و مقوی، سرپناه و مراقبت‌های قبل از تولد هستند. بارداری یک زن، بدون تغذیه کافی به سختی شروع می‌شود و او در این شرایط وزن ایده‌آل نمی‌گیرد. این یک عامل خطرزای دیگر برای ایجاد زایمان زودرس است.
زایمان‌های نارس نیز هنگامی رخ می‌دهد که پدر یا مادر کودک بیکار باشند یا بیمه درمانی نداشته باشند. این موضوع می‌تواند توانایی مادر در دریافت مراقبت‌های دوران بارداری با کیفیت را تحت تأثیر قرار دهد. استرس‌های مرتبط با درآمد کم یا بیکاری نیز ممکن است در تولد زودرس نوزاد نقش داشته باشد.
-
عوامل اجتماعی
عوامل اجتماعی متعددی خطر زایمان زودرس در زنان را تعیین می‌کند.
این عوامل شامل موارد زیر است:
- بارداری زیر 16 سال یا بالای 40 سال
- مجرد بودن و نداشتن روابط
- بدرفتاری جسمی یا روحی
- نوشیدن الکل، استفاده از مواد مخدر یا سیگار کشیدن در دوران بارداری
- عدم حمایت خانواده، دوستان یا اعضای جامعه
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و آلاینده‌ها
- کار کردن در ساعت‌های طولانی
داشتن یک عامل خطرزا لزوماً به این معنی نیست که شما زایمان زودرس را تجربه خواهید کرد. با این حال عوامل ذکر شده احتمال زایمان زودرس را افزایش می‌دهند. بنابراین بسیار مهم است که در اوایل بارداری با پزشک خود صحبت کنید و آن‌چه می‌توانید در جهت کاهش خطر ابتلای خود انجام دهید.
علائم هشدار دهنده زایمان زودرس چیست؟
علائم زایمان زودرس تقریباً همیشه شامل انقباضات زیر شکم و کمر درد است که ممکن است با از دست دادن مایعات، ترشحات واژن، خون‌ریزی واژینال و فشار لگن همراه باشد.
چگونه خطر زایمان زودرس را کاهش دهید؟
- کنترل وزن شما
- فعال بودن و ورزش
- سلامت روان
- عدم مصرف الکل
- عدم مصرف برخی داروها
- جلوگیری از عفونت
منبع:
