کبد بزرگ‌ترین اندام درونی بدن است که انرژی مورد نیاز را ذخیره کرده و سموم را از بین می‌برد. بدون کبد، نمی‌توان زندگی کرد! اگر کبد از کار بیفتد، پزشک ممکن است فردی را در لیست انتظار پیوند کبد قرار دهد. پزشکان پیوند کبد (Liver Transplant) را انجام می‌دهند در صورتی که سایر درمان‌ها قادر به ادامه کار با کبد آسیب دیده نباشند. در طی پیوند کبد، جراح کبد بیمار را برداشته و کبد سالم را جایگزین می‌کند. بیشتر پیوندها از اهدا کننده‌ای است که فوت کرده است، اما گاهی اوقات اهداکننده زنده هم وجود خواهد داشت. این زمانی است که یک فرد سالم بخشی از کبد خود را برای یک بیمار خاص اهدا می‌کند؛ با رسا همراه باشید.
فهرست مطالب
پیوند کبد چیست؟
پیوند کبد، جراحی برای جایگزینی کبد بیمار با کبد سالم از شخصی دیگر است. در اکثر موارد، کبد سالم از طرف اهدا کننده عضوی حاصل می‌شود که تازه فوت کرده است یا گاهی اوقات یک فرد زنده بخشی از کبد خود را اهدا می‌کند. اهدا کننده زنده ممکن است یکی از اعضای خانواده باشد یا ممکن است شخصی باشد که با فرد بیمار نسبتی نداشته باشد، اما گروه خونی‌اش با او مطابقت داشته باشد.
افرادی که بخشی از کبد خود را اهدا می‌کنند، می‌توانند با کبدی که باقی مانده است زندگی سالمی داشته باشند. کبد تنها عضوی در بدن است که می‌تواند جایگزین بافت از دست رفته یا آسیب دیده شود (دوباره احیا شود). کبد اهدا کننده پس از جراحی به زودی به اندازه طبیعی خود خواهد رسید. بخشی که به عنوان کبد جدید دریافت می‌شود نیز طی چند هفته به اندازه طبیعی خود رشد می‌کند.
علت پیوند کبد
افراد نمی‌توانند بدون کبد زندگی کنند. اگر کبد به درستی کار نکند، ممکن است نیاز به پیوند وجود داشته باشد. در مرحله آخر بیماری کبد (نارسایی مزمن کبدی)، پیوند کبد توصیه می‌شود. نارسایی مزمن کبدی، بیماری جدی و تهدید کننده زندگی است.
سیروز یکی از علل شایع بیماری مرحله آخر کبدی است که مزمن خوانده می‌شود. زمانی اتفاق می‌افتد که بافت سالم کبد با بافت اُسکار جایگزین شود؛ این باعث می‌شود که کبد به درستی کار نکند. سایر بیماری‌هایی که ممکن است منجر به مرحله نهایی بیماری کبد شوند، عبارتند از:
- نکروز حاد کبدی: این زمانی است که بافت در کبد می‌میرد. دلایل احتمالی شامل عفونت حاد و واکنش به دارو یا سموم است.
- آترزی صفراوی: یک بیماری نادر از کبد و مجاری صفراوی که در نوزادان تازه متولد شده رخ می‌دهد.
- هپاتیت ویروسی: هپاتیت B یا C از علل شایع آن است.
- بیماریهای متابولیک: بی‌نظمی‌هایی که فعالیت شیمیایی سلول‌های تحت تأثیر کبد را تغییر می‌دهد.
- سرطان‌های اولیه کبد: این تومورهای سرطانی از کبد شروع می‌شوند.
- هپاتیت خود ایمنی: قرمزی یا تورم (التهاب) کبد. این زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم مبارزه با بیماری بدن (سیستم ایمنی بدن) به کبد حمله می‌کند.
عوامل خطر پیوند کبد
برخی از عوامل خطر جراحی کبد ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خون ریزی
- عفونت
- انسداد رگ‌های خونی در کبد جدید
- نشت صفرا یا مجاری صفراوی مسدود شده
- کبد جدید بلافاصله بعد از جراحی برای مدت کوتاهی کار نمی‌کند.
کبد جدید نیز ممکن است توسط سیستم مبارزه با بیماری بدن (سیستم ایمنی بدن) رد شود. رد، واکنش طبیعی بدن به یک جسم یا بافت خارجی است. وقتی کبد جدیدی به بدن پیوند می‌شود، سیستم ایمنی بدن فکر می‌کند تهدید است و به آن حمله می‌کند.
برای کمک به کبد جدید در بدن، باید از داروهای ضد رد (داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی) استفاده کنید. این داروها پاسخ سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند. باید این داروها را تا آخر عمر مصرف کنید. برخی از بیماریهای کبدی می‌توانند پس از پیوند دوباره برگردند. برای کمک به موفقیت بیشتر در پیوند، اگر این بیماری‌ها را دارید، زودتر از موعد با داروهای هپاتیت B یا C شروع به کار کنید.
علائم و نشانه‌های پیوند کبد
برخی از علائم و نشانه‌های پیوند کبد عبارتند از:
خونریزی از دستگاه گوارش: هرچه کبد به طور فزاینده ای زخم شود، مقاومت در برابر جریان خون پورتال افزایش می‌یابد و منجر به افزایش فشار در سیستم وریدی پورت می‌شود. این فشار خون پورتال مسیرهای جایگزین را برای بازگشت خون به قلب ضروری می‌کند. رگ‌های کوچک در سراسر شکم، اما در خارج از کبد، سپس بزرگ می‌شوند و دیواره آن‌ها نازک می‌شود، زیرا مقدار غیرطبیعی از خون تحت فشار زیاد از طریق آن‌ها جریان دارد. این وریدهای شکننده که واریس نامیده می‌شوند، اغلب قسمت‌هایی از دستگاه گوارش، به ویژه مری و معده را می‌پوشانند و مستعد پارگی و خونریزی هستند. هنگامی که خونریزی در دستگاه روده رخ می‌دهد، می‌تواند زندگی را تهدید کند.
احتباس مایعات: یکی از عملکردهای کبد، سنتز بسیاری از پروتئین‌های در گردش خون از جمله آلبومین است. آلبومین و سایر پروتئین‌های موجود در جریان خون با اعمال آنچه تحت عنوان فشار تورمی (اسمز) شناخته می‌شوند، مایعات را در فضای عروقی حفظ می‌کنند. در نارسایی کبدی، میزان کم آلبومین مایعات را از جریان خون خارج می‌کند، که نمی‌تواند دوباره جذب شود.
بنابراین مایعات در بافت‌ها و حفره‌های بدن، معمولاً در حفره شکم، که اصطلاحاً به آن آب اوردگی شکم گفته می‌شود، جمع می‌شوند. مایعات همچنین می‌توانند در پاها (ورم محیطی یا پدال) یا در حفره قفسه سینه (هیدروتوراکس) جمع شوند. احتباس مایعات ابتدا با محدودیت شدید مصرف نمک در رژیم غذایی، دوم با مصرف داروهایی (ادرار آور) که باعث افزایش نمک و از دست دادن آب از طریق کلیه‌ها می‌شود و در آخر، با تخلیه متناوب از طریق قرار دادن یک سوزن در حفره شکم یا قفسه سینه درمان می‌شود.
انسفالوپاتی: عدم پاکسازی آمونیاک و سموم دیگر از خون در کبد باعث تجمع این مواد می‌شود. این سموم منجر به اختلال عملکرد شناختی می‌شوند که از الگوی آشفته اختلال در خواب و بیداری تا سردرگمی خفیف و کما متغیر هستند.
زردی: یکی از عملکردهای اصلی کبد از بین بردن محصولات تجزیه کننده هموگلوبین است، مولکولی که اکسیژن را در خون ما حمل می‌کند. بیلی روبین یکی از آن دسته از فرآورده‌های تخریبی است که توسط کبد پردازش و دفع می‌شود. در نارسایی کبدی، بیلی روبین از بدن پاک نمی‌شود و سطح بیلی روبین در خون افزایش می‌یابد. سپس پوست و تمام بافت‌های بدن رنگ زردی به خود می‌گیرند.
تشخیص پیوند کبد
اگر ارائه دهنده خدمات بهداشتی فکر کند که فرد مورد نظر می‌تواند کاندید مناسبی برای پیوند کبد باشد، او آن فرد را برای ارزیابی به مرکز پیوند ارجاع می‌دهد. مراکز پیوند در بیمارستان‌های خاصی واقع شده‌اند. او آزمایشهای مختلفی را توسط تیم مرکز پیوند انجام خواهد داد. آن‌ها تصمیم خواهند گرفت که آیا نام او را در لیست انتظار پیوند ملی قرار دهند یا خیر. تیم مرکز پیوند شامل گروه زیر هستند:
- یک جراح پیوند
- یک ارائه دهنده پیوند متخصص در درمان کبد (متخصص کبد)
- پرستاران پیوند
- یک مددکار اجتماعی
- روانپزشک یا روانشناس
- سایر اعضای تیم مانند متخصص تغذیه یا متخصص بیهوشی
روند ارزیابی پیوند کبد شامل موارد زیر است:
- ارزیابی روانشناختی و اجتماعی: بسیاری از موضوعات مختلف ارزیابی می‌شوند. آن‌ها شامل، استرس، نگرانی‌های مالی و اینکه آیا بعد از جراحی از خانواده یا دوستانتان حمایت خواهید کرد یا خیر.
- آزمایش خون: این آزمایشات برای کمک به یافتن یک تطبیق دهنده خوب و ارزیابی اولویت او در لیست انتظار انجام می‌شود. همچنین می‌توانند به بهبود شانس عدم پذیرش کبد اهدا کننده توسط بدن کمک کنند.
- آزمایشات تشخیصی: ممکن است آزمایشاتی برای بررسی کبد و سلامت عمومی فرد انجام شود. این آزمایشات ممکن است شامل اشعه ایکس، سونوگرافی، نمونه برداری از کبد، آزمایش قلب و ریه، کولونوسکوپی و معاینات دندانپزشکی باشد. زنان همچنین ممکن است آزمایش پاپ، معاینه زنان و ماموگرافی انجام دهند.
تیم مرکز پیوند کلیه اطلاعات فرد را بررسی می‌کند. در هر مرکز پیوند قوانینی در مورد افرادی که می‌توانند پیوند کبد انجام دهند وجود دارد. ممکنه نتوان این پیوند کبد را انجام داد اگر شرایط زیر وجود داشته باشد:
- به یک عفونت فعلی یا مزمنی مبتلا باشید که قابل درمان نیست.
- سرطان متاستاز داشته باشید. این سرطانی است که از محل اصلی خود به یک یا چند قسمت دیگر از بدن منتقل شده است.
- مشکلات شدید قلبی یا سایر مشکلات مربوط به سلامتی داشته باشید.
- علاوه بر بیماری کبدی، یک بیماری جدی نیز داشته باشید که پس از پیوند بهتر نخواهد شد.
- قادر به دنبال یک برنامه درمانی نیستند.
- بیش از حد الکل می‌نوشید.
قرار گرفتن در لیست انتظار
اگر به عنوان یک کاندید پیوند پذیرفته شوید، نامتان در لیست انتظار پیوند ملی قرار می‌گیرد. افرادی که نیاز مبرم به کبد جدید دارند، در بالای لیست قرار می‌گیرند. بسیاری از افراد باید مدت‌ها منتظر کبد جدید باشند. هنگامی که عضوی در دسترس است به فرد اطلاع داده می‌شود. برای آماده شدن برای عمل باید سریعاً به بیمارستان بروید.
اگر فرد زنده بخشی از کبد خود را به فرد بیمار اهدا کند، جراحی از قبل برنامه‌ریزی می‌شود. او و اهدا کننده به طور همزمان جراحی خواهند شد. اهدا کننده باید از سلامتی خوبی برخوردار باشد و دارای گروه خونی باشد که با فرد بیمار مطابقت داشته باشد. اهدا کننده همچنین یک آزمایش روانشناسی انجام خواهد داد. این برای اطمینان از راحتی او در این تصمیم گیری است.
چگونه می‌توانیم برای پیوند کبد آماده شویم؟
ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی روش کار را برای فرد توضیح می‌دهد. در مورد جراحی سوالاتی از او بپرسیده می‌شوند.
ممکن است از او بخواهند تا فرم رضایت نامه ای را امضا کند که اجازه انجام عمل جراحی به او داده می‌شود. فرم را با دقت بخوانید و در صورت مشخص نبودن سوالاتی را بپرسید.
برای پیوند برنامه ریزی شده، نباید هشت ساعت قبل از جراحی غذا بخورید. این اغلب به معنای نداشتن غذا یا نوشیدنی بعد از نیمه شب است. اگر کبد از اهدا کننده ای است که تازه فوت کرده است، نباید به محض اطلاع از وجود کبد، غذا بخورید یا بنوشید.
ممکن است قبل از جراحی برای کمک به داشتن آرامش، داروی آرامبخش به فرد داده شود. ارائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی ممکن است دستورالعمل‌های دیگری با توجه به شرایط پزشکی فرد ارائه دهد.
هنگام پیوند کبد چه اتفاقی می‌افتد؟
جراحی پیوند کبد نیاز به اقامت در بیمارستان دارد. روش‌ها ممکن است بسته به شرایط فرد گیرنده کبد و عملکرد ارائه دهنده متفاوت باشد. به طور کلی، پیوند کبد روند زیر را دنبال می‌کند:
- از فرد خواسته می‌شود لباس خود را بردارد و لباس مخصوص بپوشد.
- لوله داخل وریدی در بازو یا دست وصل می‌شود. لوله‌های دیگر در گردن و مچ دست قرار می‌گیرند یا ممکن است آن‌ها را در زیر استخوان ترقوه یا در ناحیه بین شکم و ران (کشاله ران) قرار دهند. این موارد برای بررسی قلب و فشار خون و گرفتن نمونه‌های خون استفاده می‌شوند.
- پشت به میز عمل قرار خواهید گرفت.
- اگر در محل جراحی مو زیاد باشد، ممکن است کوتاه شوند.
- برای تخلیه ادرار کاتتری در مثانه قرار داده می‌شود.
- بعد از آرام شدن، متخصص بیهوشی یک لوله را به ریه‌های فرد وارد می‌کند. این به این دلیل است که می‌توان با دستگاه (دستگاه تنفس) به تنفس او کمک کرد. متخصص بیهوشی در حین جراحی میزان ضربان قلب، فشار خون، تنفس و میزان اکسیژن خون را بررسی خواهد کرد.
- پوست بالای محل جراحی با محلول استریل (ضد عفونی کننده) تمیز می‌شود.
- پزشک درست در زیر دنده‌های دو طرف شکم یک بریدگی (برش) ایجاد می‌کند. این برش در فاصله کمی از استخوان پستان مستقیماً به سمت بالا امتداد می‌یابد.
- پزشک کبد بیمار را با دقت از اندام‌ها و ساختارهای مجاورش جدا می‌کند.
- شریان‌ها و رگ‌های متصل شده برای جلوگیری از جریان خون در کبد بیمار محکم بسته می‌شوند.
- برای برداشتن کبد بیمار و کاشت کبد اهدا کننده می‌توان از روش‌های مختلف جراحی استفاده کرد.
- کبد بیمار پس از قطع شدن از رگ‌های خونی برداشته می‌شود.
- جراح کبد اهدا کننده را قبل از پیوند در بدن بررسی می‌کند.
- کبد اهدا کننده به رگ‌های خونی متصل خواهد شد. جریان خون به کبد جدید شروع می‌شود. جراح در صورت وجود بخیه، خونریزی را بررسی می‌کند.
- کبد جدید به مجاری صفراوی متصل می‌شود.
- برش با بخیه یا منگنه‌های جراحی بسته خواهد شد.
- برای کاهش تورم ممکن است در محل برش درن قرار داده شود.
- بانداژ یا پانسمان استریل اعمال خواهد شد.
بعد از پیوند کبد چه اتفاقی می‌افتد؟
بعد از جراحی ممکن است چند ساعت قبل از انتقال به بخش مراقبتهای ویژه (ICU) به اتاق بهبودی منتقل شوید. چندین روز در ICU از نزدیک تحت مراقبت خواهید بود.
مانیتور‌ها ضربان قلب، فشار خون، میزان تنفس و سطح اکسیژن را نشان می‌دهند. باید 1 تا 2 هفته یا بیشتر در بیمارستان بمانید.
به احتمال زیاد لوله ای در گلو خواهید داشت. این امر به این دلیل است که می‌توانید با کمک دستگاه (دستگاه تنفس) نفس بکشید تا زمانی که بتوانید به طور طبیعی نفس بکشید. بسته به شرایط خود ممکن است برای چند ساعت یا چند روز به لوله تنفس نیاز داشته باشید.
ممکن است یک لوله پلاستیکی نازک از طریق بینی به معده وارد کنند تا هوای بلعیده شده از بین بروند. وقتی روده‌ها دوباره به طور عادی شروع به کار می‌کنند، لوله خارج می‌شود. تا زمانی که لوله برداشته نشود، نمی‌توانید غذا بخورید یا بنوشید.
برای بررسی کبد جدید، اغلب از خون نمونه گرفته می‌شود. آن‌ها همچنین بررسی می‌کنند که کلیه‌ها، ریه‌ها و سیستم گردش خون به خوبی کار کنند.
ممکن است آنتی بیوتیک دریافت کنید. هنگامی که لوله‌های تنفس و معده برداشته شد و ثبات یافت، ممکن است خوردن مایعات را شروع کنید و به آرامی شروع به خوردن غذاهای جامد کنید. تیم پیوند به فرد می‌آموزد که چگونه هنگام بازگشت به خانه از خود مراقبت کند.
مراقبت در خانه
هنگامی که در خانه هستید، باید ناحیه جراحی را تمیز و خشک نگه دارید. ارائه دهنده خدمات دستورالعمل‌های خاصی برای استحمام می‌دهد. اگر بخیه‌ها یا منگنه‌های جراحی قبل از خروج از بیمارستان برداشته نشوند، در ویزیت مطب خارج خواهند شد.
در صورت داشتن هر یک از موارد زیر با ارائه دهنده خدمات بهداشتی خود تماس بگیرید:
- تب. این ممکن است نشانه رد یا عفونت باشد.
- قرمزی، تورم یا خونریزی یا تخلیه دیگر از محل برش
- درد بیشتر در اطراف محل برش. این ممکن است نشانه ای از عفونت یا رد باشد.
- استفراغ یا اسهال
- خون ریزی
- زردی (زردی پوست و چشم)
برای جلوگیری از پس زدن کبد چه کاری باید انجام شود؟
باید بقیه عمر خود را از دارو استفاده کنید تا کبد پیوندی در بدنتان سالم بماند. به این داروها، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی گفته می‌شود. آن‌ها پاسخ سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند. هر فرد ممکن است به داروها واکنشی متفاوتی نشان دهد و هر تیم پیوندی داروهای مختلفی را ترجیح می‌دهند.
این داروهای جدید همیشه ساخته و تأیید می‌شوند. پزشک یک طرح درمانی دارویی درست برای فرد ایجاد می‌کند. در بیشتر موارد در ابتدا چند داروی ضد رد مصرف می‌کنید. دوزها بسته به نحوه پاسخ فرد به آن‌ها اغلب تغییر می‌کنند.
از آنجا که داروهای ضد رد سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند، افرادی که پیوند کبد انجام می‌دهند، بیشتر در معرض خطر عفونت هستند. برخی از عفونت‌هایی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند، عبارتند از:
- عفونت مخمر دهانی (برفک)
- تبخال
- ویروس‌های تنفسی
طی چند ماه اول پس از جراحی، باید از تماس با جمعیت یا هر کسی که به عفونت مبتلا است اجتناب کنید. هر فرد ممکن است علائم مختلف طرد شدن کبد را داشته باشد. برخی از علائم رایج رد شدن کبد عبارتند از:
- تب
- زردی پوست و چشم (زردی)
- ادرار تیره رنگ
- خارش
- شکم متورم یا دردناک
- احساس خستگی زیاد
- سردرد
- معده ناراحت
علائم رد شدن ممکن است مانند سایر مشکلات سلامتی را نیز به همراه داشته باشد. در مورد هر گونه نگرانی با تیم پیوند خود صحبت کنید. مهم است که آن‌ها را ببینید و اغلب با آن‌ها صحبت کنید.
چشم انداز بیماران پیوند کبدی
زندگی با پیوند کبد یک روند مادام العمر است. باید داروهایی داده شود که سیستم ایمنی بدن را فریب دهند تا به ارگان پیوندی خود حمله نکند. برای جلوگیری از عوارض جانبی داروهای ضد ردی مانند عفونت، باید داروهای دیگری نیز تجویز شوند. مراجعه و تماس مکرر با تیم پیوند امری ضروری است.
منبع: www.hopkinsmedicine.org
